Błędy behawioralne, które mogą inwestorów sporo kosztować

Pułapki behawioralne w inwestycjach to błędy emocjonalne, które mogą skłaniać inwestorów do podejmowania nieracjonalnych decyzji inwestycyjnych.

Reklama

- Niezależnie od rosnącego poziomu edukacji finansowej i rosnącej świadomości inwestorów w kwestii pułapek behawioralnych, które na nich czyhają, obserwacja rzeczywistych decyzji podejmowanych przez ich olbrzymią większość nie pozostawia złudzeń, że nawet efekty zbadane i udowodnione dziesiątki lat temu wciąż towarzyszą im w inwestycjach. Na heurystyki poznawcze i negatywne skutki emocji towarzyszących inwestowaniu narażeni są wszyscy, ze szczególnym uwzględnieniem osób operujących na rynkach najbardziej zmiennych, lewarowanych i przy bardzo krótkim horyzoncie inwestycyjnym – wskazuje Kamil Cisowski, dyrektor zespołu analiz i doradztwa Inwestycyjnego w DI Xelion.

Zapisz się na Newsletter

Bądźmy w kontakcie! Prosto na Twojego maila będziemy wysyłać skrót najważniejszych informacji ze świata finansów, powiadomienia o nowościach rynkowych, najnowsze oceny i raporty oraz codzienne notowania wybranych przez Ciebie funduszy inwestycyjnych.

Zapisz się

Psychologia behawioralna identyfikuje szereg pułapek, które mogą mieć poważne skutki dla naszych portfeli. Oto najczęstsze pułapki behawioralne, w które wpadają inwestorzy:

Awersja do strat (z ang. loss aversion). Badania wykazują, że strata sprawia inwestorom więcej bólu niż ekwiwalentny zysk przynosi nam radości. Innymi słowy: bardziej zaboli nas 20- proc. strata, aniżeli ucieszy 20-proc. zysk. To może prowadzić do zniekształceń poznawczych i utrudniać podejmowanie racjonalnych decyzji inwestycyjnych (np. niechęć do inwestowania w akcje mimo sprzyjającego otoczenia rynkowego).

Efekt dyspozycji (ang. disposition effect). Z awersją do strat związany jest efekt dyspozycji, czyli tendencja do sprzedawania aktywów, które zyskały na wartości, a zatrzymywania tych, które straciły na wartości, pomimo tego, że rynkowe warunki mogą sugerować przeciwną strategię. Dzieje się tak, ponieważ inwestorzy są często niechętni do realizowania strat, ale są skłonni do "zabezpieczenia" zysków. W takim wypadku inwestor przeważnie zbyt wcześnie sprzedaje akcje, które generują zyski, z obawy, że może stracić wypracowany zarobek, jeśli rynek się odwróci. Z drugiej strony, utrzymuje stratne inwestycje zbyt długo, w nadziei, że notowania odbiją.   

Nadmierna pewność siebie (Overconfidence bias). Polega na przecenianiu własnej wiedzy, umiejętności i zdolności do przewidywania rynku. Inwestorzy, którzy wpadają w tę pułapkę behawioralną, mogą podejmować zbyt ryzykowne decyzje, ponieważ są za bardzo pewni swoich przewidywań. To z kolei może prowadzić np. do braku odpowiedniej dywersyfikacji (np. nadmiernego obciążenia portfela jedną klasą aktywów).

Efekt potwierdzenia (ang. confirmation bias). To tendencja do poszukiwania informacji, które potwierdzają nasze wcześniejsze przekonania czy założenia, a jednocześnie odrzucania tych, które im zaprzeczają. W rezultacie informacji poszukujemy w selektywny sposób. Często ten błąd popełniają inwestorzy, którzy mając w swoim portfelu określony walor np. akcje danej spółki. Wówczas poszukują i akceptują tylko pozytywne informacje o niej lub też odbierają wiadomości neutralne, a czasem nawet negatywne, jako optymistyczne.

Heurystyka zakotwiczenia (ang. anchoring bias). Ta pułapka behawioralna polega na opieraniu decyzji na początkowych, często arbitralnych punktach odniesienia (tzw. kotwicach, np. pierwotna cena zakupu akcji), zamiast na nowych informacjach, które pojawiają się później. Inwestorzy mogą zawieszać swoje oczekiwania na określonych poziomach rynkowych (np. historyczne szczyty czy dno kursów), które niekoniecznie muszą mieć znaczenie dla przyszłych kierunków zmian na rynku.

Zachowania stadne. To tendencja do naśladowania decyzji inwestycyjnych innych, często z powodu strachu przed odstaniem od tłumu, zamiast dokonywania niezależnej analizy.

Jako że pułapki behawioralne wynikają z ludzkiej natury (i emocji, które człowiekiem rządzą), oczywistym jest, że również profesjonalnym inwestorom zdarza się w nie padać, choć dzieje się to rzadziej niż w przypadku inwestorów indywidualnych. Profesjonalni gracze, np. zarządzający funduszami mają bowiem narzędzia, które pozwalają ograniczać takie ryzyko. Mowa tu, chociażby o zaawansowanych modelach finansowych, czy automatyzacji decyzji inwestycyjnych. Niektóre TFI chętnie sięgają bowiem po algorytmy, które wykonują transakcje na podstawie określonych parametrów i bez interwencji człowieka (a więc też bez jego emocji).

- Inwestorzy profesjonalni zapewne ulegają pułapkom w mniejszym stopniu, także dlatego, że elementem systemów zarządzania ryzykiem w firmach inwestycyjnych są mechanizmy, które mają ograniczać prawdopodobieństwo podejmowania przez nich nieracjonalnych decyzji. Z większości dostępnych badań wynika jednak np. że nie istnieje możliwość eliminacji emocji podczas inwestowania – towarzyszą one nawet osobom zajmującym się nim zawodowo od dziesiątek lat, trening może pozwolić co najwyżej na ograniczenie ich wpływu na podejmowane decyzje – wskazuje Kamil Cisowski, który tematowi pułapek behawioralnych poświęcił swoją pracę magisterską na Wydziale Psychologii UW. Jest to jedno z niewielu (jak nie jedyne) badań weryfikujących błędy behawioralne na bazie rzeczywistych decyzji podejmowanych przez polskich inwestorów detalicznych na rynku forex.

- Jednym z najlepiej zbadanych pułapek behawioralnych jest tzw. efekt dyspozycji, czyli skłonność do szybkiego zamykania zyskownych pozycji oraz przetrzymywania tych przynoszących stratę. Świadcząc usługę doradztwa inwestycyjnego w oparciu o fundusze inwestycyjne mamy wdrożone mechanizmy, które uniemożliwiają nam poddawanie się jego skutkom (nasza dyskrecjonalność w wyborze alokacji jest ograniczona ostrymi kryteriami ilościowymi). Jednocześnie na bieżąco obserwujemy, że nic nie wywołuje takiego oporu klientów jak rekomendacja zamknięcia inwestycji z widoczną stratą, co zresztą w Polsce jest wspierane przez niekorzystny dla inwestorów funduszowych system podatkowy. Wątpimy jednak, czy zbliżające się jego zmiany wyeliminują skłonność do mentalnego księgowania strat niezrealizowanych jako niemających miejsca – zaznacza Kamil Cisowski.

Przypomnijmy, że od 1 stycznia 2024 r. inwestorzy będą mogli kompensować zyski i straty osiągnięte z inwestycji w fundusze inwestycyjne z zyskami i stratami z akcji, obligacji, ETF-ów oraz z inwestowania w CFD lub na rynku Forex. Wcześniej możliwość obniżenia dochodu o wysokość straty ze źródła przychodów na gruncie ustawy miała zastosowanie m.in. do akcji, udziałów w spółdzielni, czy papierów wartościowych (w tym również w ramach krótkiej sprzedaży), ale nie obejmowała funduszy kapitałowych. Konsekwencją był brak możliwości skorzystania przez osoby inwestujące w jednostki uczestnictwa FIO i SFIO z tzw. tax-loss harvesting, czyli możliwości opodatkowania wyłącznie nadwyżki dochodu z inwestycji ponad straty.

Jak ograniczyć ryzyko behawioralnych błędów?

Najważniejsze jest posiadanie planu inwestycyjnego (określającego cel oraz horyzont) i jego przestrzeganie bez względu na towarzyszące nam emocje. Tylko w ten sposób możemy uniknąć niekorzystnych decyzji, które pojawiają się pod ich wpływem.

Warto też inwestować regularnie (mniejsze kwoty, ale systematycznie, np. co miesiąc), bo to pozwala z kolei ograniczać ryzyko wejścia na rynek w nieodpowiednim momencie. Niezwykle ważna jest także odpowiednia dywersyfikacja, czyli inwestowanie w różne klasy aktywów, które ogranicza ryzyko całego portfela.