PPE i PPK należą do tzw. planów o zdefiniowanej składce. Wysokość przyszłych wypłat zależy nie tylko od sumarycznej kwoty wniesionych składek, ale również od tego, w jakim tempie będą one pomnażane.
Ten drugi czynnik, mający tym większe znaczenie, im dłużej będziemy uczestniczyli w planie, zależy od sposobu pomnażania składek. Różne sposoby pomnażania składek nazwijmy opcjami inwestycyjnymi, ponieważ składki pracowników są inwestowane na rynkach kapitałowych.
Reklama
Porównajmy PPE i PPK pod względem oferowanych opcji inwestycyjnych.
Tak jak zostało to opisane w poprzednim wpisie (Porównanie PPE i PPK – instytucje finansowe zarządzające środkami pracowników) dominującym sposobem gromadzenia środków uczestników jest fundusz inwestycyjny. Dlatego będziemy rozpatrywać wybór opcji inwestycyjnych oferowanych przez TFI.
Wybór opcji inwestycyjnych w PPE
Przepisy ustawy o PPE dopuszczają możliwość oferowania funduszy inwestycyjnych otwartych, zwanych dalej funduszami otwartymi oraz specjalistycznych funduszy inwestycyjnych otwartych, zwanych dalej funduszami specjalistycznymi.
Od decyzji danego TFI zależy, czy w ramach PPE oferuje fundusze otwarte, czy fundusze specjalistyczne, które są dostępne także dla klientów indywidualnych. Podmiot zarządzający może zdecydować się na utworzenie funduszy specjalistycznych dedykowanych dla uczestników PPE lub nawet utworzonych na potrzeby jednego pracodawcy (grupy pracodawców).
Zakres wyboru opcji inwestycyjnych dla pracowników może być dowolnie dostosowywany do oczekiwań pracodawcy i reprezentacji pracowników. To znaczy, że pracownicy mogą mieć oferowaną:
- jedną opcję inwestycyjną będącą funduszem stabilnego wzrostu, w którym mniejsza część aktywów (środków uczestników) jest lokowana w akcje, a większość w obligacje (papiery dłużne i lokaty bankowe);
- ograniczony wybór funduszy z podstawowym wyborem funduszy inwestujących na rodzimym rynku kapitałowym (3-4 opcje inwestycyjne);
- bardzo szeroki wybór opcji inwestycyjnych: funduszy inwestujących w Polsce, a także na rynkach zagranicznych (nawet kilkanaście opcji inwestycyjnych).
TFI mogą oferować też opcje inwestycyjne automatycznie dostosowujące proporcje alokacji środków między akcje a obligacje do wieku uczestnika (opcje zdefiniowanej daty). Opcje zdefiniowanej daty mogą być oferowane jako:
- zmieniające się alokacje środków między kilka funduszy: między funduszami obligacji (dłużnymi) i funduszami akcji,
- fundusze zdefiniowanej daty, które automatycznie zmieniają proporcje między akcjami a obligacjami).
Bardzo rzadko zdarza się, aby pracownicy mieli oferowane wyłącznie fundusze zdefiniowanej daty.
Wybór opcji inwestycyjnych w PPK
Przepisy ustawy o PPK są bardziej rygorystyczne od przepisów ustawy o PPE. Jedynym dopuszczalnym rodzajem funduszu jest fundusz zdefiniowanej daty. Co więcej, w PPK mogą być oferowane fundusze tworzone wyłącznie dla pracowników uczestniczących w Pracowniczych Planach Kapitałowych. Dlatego każdy uczestniczący na tym rynku podmiot zarządzający, każde TFI, musiało utworzyć odrębne fundusze zdefiniowanej daty. Ponieważ pracownicy w momencie przystępowania do PPK byli w różnym wieku, każde TFI zaoferowało minimum 8 różnych opcji inwestycyjnych (subfunduszy) adresowanych do pracowników w 8 przedziałach wiekowych.
Pracownik przystępujący do PPK zostaje automatycznie zapisany do opcji inwestycyjnej, która w danej chwili stosuje odpowiednią dla wieku pracownika politykę inwestycyjną (zachowuje określone proporcje między akcjami a obligacjami). Pracownik ma prawo do zmiany tych proporcji, poprzez złożenie dyspozycji zmiany alokacji wpłat do:
- opcji inwestycyjnej inwestującej większą część w akcje niż w przypisanej;
- funduszu inwestującego większą część w obligacje niż w przypisanym
- do kilku opcji inwestycyjnych.
Przeanalizujmy konsekwencje wykazanych różnic
Zalety PPE
Pracodawca ma bardzo dużą swobodę w wyborze liczby opcji inwestycyjnych dobranych do liczby pracowników, a także do branży, w jakiej działa,
Pracownicy, którzy mają oferowany bardzo szeroki wybór opcji inwestycyjnych, mogą dowolnie tworzyć i na bieżąco zmieniać sposób pomnażania środków, czyli np.:
- lokować 100% środków w papiery dłużne (gdy nie akceptują ryzyka inwestowania w akcje),
- lokować do 100% środków w akcje,
- alokować środki w dowolnych proporcjach między rynkiem polskim a rynkami zagranicznymi,
- korzystać z alternatywnych lokat, jak kruszce i surowce (np. złoto i ropa naftowa).
Wady PPE
Zbyt szeroki wybór opcji inwestycyjnych może skutkować dokonywaniem nieracjonalnego wyboru opcji przez pracowników i późniejszych emocjonalnych zmian tych opcji.
Oferowanie zbyt wąskiego wyboru opcji (ograniczonego np. do polskiego rynku) lub nawet brak wyboru (oferowanie jednej opcji inwestycyjnej dla wszystkich pracowników) ogranicza efektywność inwestowania składek.
Zalety PPK
Strategia cyklu życia stosowana przez fundusze zdefiniowanej daty okazała się bardzo efektywna w planach emerytalnych w krajach o dużo dłuższej tradycji niż Polska (USA, Wielka Brytania).
Utworzenie funduszy dedykowanych do uczestników PPK zwiększa stabilność aktywów, co będzie sprzyjać wyższej efektywności w pomnażaniu środków.
Część akcyjna funduszy musi być alokowana w co najmniej w 20 proc. na giełdach zagranicznych (w krajach OECD), co dodatkowo zwiększa efektywność inwestycji.
Wady PPK
Zakaz oferowania funduszy o innych strategiach inwestycyjnych w ramach opcji dodatkowych:
- funduszy obligacji – jako opcja dla najbardziej konserwatywnych pracowników (lub dla tych, którym pozostało kilka miesięcy do emerytury),
- funduszy, które do 100 procent inwestują na rynkach akcji – przede wszystkim dla najmłodszych pracowników,
- funduszy, które przy doborze emitentów lokat stosują zasadę społecznej i środowiskowej odpowiedzialność (tzw. ESG) – dla pracowników, dla których taka społeczna i środowiskowa odpowiedzialność jest bardzo ważna.
Podsumowanie
Bardzo duża elastyczność w komponowaniu opcji inwestycyjnych w PPE, okazuje się ich największą wadą. Ponad 20-toletnie doświadczenie w funkcjonowaniu pokazuje, że najczęściej wybieraną opcją przez pracowników jest fundusz obligacji, nawet przez tych, którzy mieli 20 i więcej lat do emerytury. Część pracodawców oferuje PPE z jedną opcją inwestycyjną, co uniemożliwia stosowanie najbardziej skutecznej strategii funduszy zdefiniowanej daty. Kolejnym ograniczeniem PPE jest to, że wielu pracodawców, nawet jeżeli zaoferowało wybór kilku funduszy, to wybór został ograniczony do funduszy rynku polskiego; w ostatnich kilkunastu latach obserwowaliśmy ogromne różnice w efektywności rodzimego rynku akcji w porównaniu z rynkami zagranicznymi, na niekorzyść rynku polskiego.
PPK ma zbyt krótką historię funkcjonowania, aby móc w pełni wiarygodnie ocenić przyjęte rozwiązania dotyczące opcji inwestycyjnych. Jednak ich uczestnicy są wolni od wymienionych wyżej zagrożeń i słabości rynku PPE.
