Słowo inflacja w ostatnich latach jest odmieniane przez wszystkie przypadki. Wzbudza emocje zarówno wśród ekonomistów, którzy spierają się o jej przyczyny, jak i konsumentów, którzy obserwują wzrost cen w sklepach i wydatków swoich budżetów domowych. Jej główną wadą jest spadek siły nabywczej pieniądza.
Co to jest inflacja?
Główny Urząd Statystyczny (GUS), który mierzy inflację w Polsce, definiuje ją krótko: inflacja jest procesem zmian cen w gospodarce. Najczęściej rozumie się przez nią średnie zmiany cen konsumpcyjnych towarów i usług nabywanych przez przeciętne gospodarstwo domowe. Wzrost cen oznacza obniżenie siły nabywczej pieniądza, czyli przy niezmienionym nominalnie dochodzie gospodarstwo domowe jest w stanie kupić mniej.
Reklama
Przeciwieństwem inflacji jest deflacja, czyli spadek cen towarów i usług konsumpcyjnych. W krótkim okresie deflacja powoduje wzrost siły nabywczej oszczędności w posiadaniu konsumentów, którzy mogą nabyć więcej towarów lub usług za tę samą kwotę.
Zdaniem ekonomistów najkorzystniejsza dla gospodarki jest inflacja w granicach 2-3%. Deflacja oznacza bowiem zamieranie aktywności w gospodarce i często wiąże się z recesją. Z kolei zbyt wysoka inflacja nazywana jest wręcz "ukrytym podatkiem". Paradoksalnie zyskuje na niej (dzięki nominalnie wyższym dochodom budżetowym) państwo, natomiast tracą obywatele, najmocniej najubożsi, którzy lwią część dochodów przeznaczają na bieżące utrzymanie oraz posiadacze oszczędności.
Inflacja w Polsce – sierpień i wrzesień 2025 r.
Według drugiego odczytu GUS we wrześniu inflacja wyniosła 2,9%, podobnie jak w sierpniu. To potwierdzenie szybkiego szacunku z końca września, który przyniósł lekkie pozytywne zaskoczenie; ekonomiści spodziewali się inflacji 3-proc.
Najmocniej podrożały napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe oraz edukacja, które średnio kosztowały po 6,8% więcej niż rok wcześniej. Łączność oraz restauracje i hotele były droższe po 5,4% w porównaniu z cenami sprzed roku, tańszy był natomiast transport (-3,8%), wyposażenie mieszkania i prowadzenie gospodarstwa domowego (-0,9%) oraz odzież i obuwie (-0,8%).
Inflacja bazowa bez cen żywności i energii we wrześniu wyniosła 3,2%, poinformował NBP. To odczyt zgodny z przewidywaniami ekonomistów i taki sam jak w sierpniu. Od kwietnia 2025 r., kiedy to nastąpił spadek do 3,4% w stosunku do analogicznego miesiąca poprzedniego roku, wskaźnik pozostaje w paśmie dopuszczalnych odchyleń od celu inflacyjnego – po raz pierwszy od czterech lat.
W ostatnich latach zdecydowanie szybciej rosną ceny usług niż ceny towarów. Wyjątkiem był rok 2022, gdy duży wpływ na inflację miały ceny towarów, które rosły w wyraźnie szybszym tempie (15,4% vs 11,2%). W 2023 r. "przewaga" inflacji towarów była już minimalna (11,4% vs 11,2%), a od 2024 roku ponownie w szybszym tempie rosną ceny usług.
Prognozy inflacji: Inflacja konsumencka w tym roku wyniesie 3,9%, w 2026 roku spadnie do 3,1%, a w 2027 do 2,4% –zaprognozował Narodowy Bank Polski w opublikowanym na początku lipca "Raporcie o inflacji". Zgodnie z projekcją – przy założeniu stałych stóp procentowych NBP – trwały powrót dynamiki cen konsumenta do przedziału (1,5%–3,5%) nastąpi w I kw. 2026 r.
Inflacja w strefe euro i UE – wrzesień 2025 r.
We wrześniu inflacja w strefie euro według drugiego odczytu Eurostatu w ujęciu rocznym wyniosła 2,2% – podał Eurostat. To taki sam poziom jak we wstępnym odczycie i wzrost w stosunku do wcześniejszych trzech miesięcy, gdy tempo wzrostu cen utrzymywało się na poziomie 2,0%. Rok wcześniej wskaźnik sięgał 1,7%. W całej Unii Europejskiej inflacja we wrześniu wzrosła do 2,6% z wcześniejszych 2,4%. To o 0,5 pkt proc. więcej niż przed rokiem.
Najniższą inflację odnotowano na Cyprze (0,0%), we Francji (1,1%) oraz we Włoszech i w Grecji (po 1,8%).
Najszybciej ceny średnio wzrosły natomiast w Rumunii (8,6%), Estonii (5,3%), a także Chorwacji i Słowacji (po 4,6%).
W porównaniu z sierpniem 2025 r. roczna inflacja spadła w ośmiu państwach członkowskich, pozostała stabilna w czterech i wzrosła w piętnastu (w tym w Polsce). W Polsce inflacja liczona według wspólnej unijnej metodologii (tzw. zharmonizowana, HICP) wyniosła 2,9% wobec 2,7% w sierpniu.
Jakie są miary inflacji?
Inflacja konsumencka (wskaźnik CPI)
Inflacja konsumencka to wskaźnik cen konsumpcyjnych (ang. CPI – Consumer Price Index), czyli zmiana cen w sklepach, odczuwana przez konsumentów. Szacuje się ją na podstawie zmian ceny określonego koszyka dóbr reprezentatywnych zaspokajających potrzeby przeciętnego gospodarstwa domowego. Lista towarów jest na bieżąco weryfikowana, aby jak najlepiej dostosować się do zmieniającego się otoczenia.
Wskaźnik CPI jest obliczany i publikowany co miesiąc przez Główny Urząd Statystyczny. Wstępny szacunek GUS publikuje ostatniego dnia miesiąca. Dane za grudzień publikowane są w okolicach 7 stycznia, a wstępnych danych za styczeń i luty GUS nie publikuje (przeliczane są wagi poszczególnych kategorii w koszyku).
Ostateczne dane poznajemy w połowie miesiąca (rozbite na kilkadziesiąt kategorii). Ostateczna stopa inflacji może być skorygowana w stosunku do szacunków, ale zazwyczaj nie ma większych zmian.
Inflacja HICP
Inflacja HICP to zharmonizowany wskaźnik cen konsumpcyjnych, obliczany przez kraje członkowskie UE (ang. Harmonised Indices of Consumer Prices). Różni się od inflacji CPI. Wskaźnik HICP jest obliczany przez krajowe urzędy statystyczne, w Polsce przez GUS, a następnie przekazywany do Eurostatu.
Inflacja HICP za ostatni miesiąc publikowana jest na początku miesiąca dla krajów strefy euro, a w okolicach 18. dnia miesiąca - dla wszystkich krajów UE i Europejskiego Obszaru Gospodarczego.
Inflacja producencka PPI
Jedną z miar inflacji jest inflacja producencka (ang. PPI – Producer Price Index). Obrazuje zmiany średnich cen w przemyśle. W Polsce wskaźnik ten odnosi się do zmian cen bazowych w górnictwie i wydobywaniu, przetwórstwie przemysłowym, wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę, a także dostawie wody, gospodarowaniu ściekami i odpadami oraz rekultywacji. Wskaźniki cen producentów często zwiastują nadchodzącą tendencję inflacyjną w cenach konsumpcyjnych.
Inflacja bazowa
Inflacja bazowa jest głównym wskaźnikiem inflacji (ang. core inflation). Oblicza ją Narodowy Bank Polski. Mamy cztery miary inflacji bazowej. Od CPI odejmuje się kategorie najbardziej narażone na wpływ bieżących wydarzeń i ulegające największym wahaniom. Przy wyliczaniu wskaźników analizuje się zmiany cen w różnych segmentach koszyka. To pozwala określić, w jakim stopniu inflacja jest trwała, a w jakim jest kształtowana przez krótkotrwałe zmiany cen wywołane nieprzewidywalnymi czynnikami.
NBP publikuje cztery miary inflacji bazowej:
- po wyłączeniu cen administrowanych (podlegających kontroli państwa),
- po wyłączeniu cen najbardziej zmiennych,
- po wyłączeniu ceny żywności i energii,
- 15% średnia obcięta, która eliminuje wpływ 15% koszyka cen o najmniejszej i największej dynamice.
Wskaźnik inflacji bazowej jest wykorzystywany w polityce pieniężnej do analizy trendów zmian poziomu cen i przy ustalaniu poziomu stóp procentowych.
Ważnym wskaźnikiem inflacji jest jeszcze średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych. Od zwykłego wskaźnika inflacji publikowanego na koniec roku różni się tym, że informuje, o ile przeciętnie ceny towarów i usług wzrosły lub obniżyły się w okresie 12 miesięcy (od stycznia do grudnia) danego roku w stosunku do roku poprzedniego, dowolnego roku lub innego okresu. Na kształtowanie się tego wskaźnika mają wpływ zmiany cen w danym okresie uwzględnionym w obliczeniach.
Rodzaje inflacji
W zależności od natężenia procesów inflacyjnych rozróżnia się różne rodzaje inflacji:
- Inflacja pełzająca – wzrost cen nieprzekraczający 5%. Jest postrzegana jako niegroźna dla utrzymania stabilnej gospodarki.
- Inflacja krocząca – wzrost inflacji między 5% a 10%. Jest to inflacja umiarkowana, ale powyżej celu inflacyjnego.
- Inflacja galopująca – gdy wzrost cen jest dwucyfrowy, inflacja wymyka się spod kontroli i mogą powstawać napięcia o charakterze społeczno-gospodarczym.
- Najgroźniejsza jest hiperinflacja – dynamiczny (25-50% mies. wg GUS) wzrost cen towarów i usług konsumpcyjnych w gospodarce. Hiperinflacji w XX wieku Polska doświadczyła w 1923 roku, kiedy to kres jej położyła reforma premiera i ministra skarbu Władysława Grabskiego oraz pod koniec przedostatniej dekady ubiegłego stulecia. W styczniu 1990 roku ceny wzrosły średnio o 79,6%. W ujęciu rocznym rekord odnotowano miesiąc później, gdy inflacja sięgnęła 1183,1% wobec lutego 1989 r. Powrót inflacji do jednocyfrowych poziomów rdr nastąpił dopiero pod koniec 1998 roku.
Oczekiwania inflacyjne
Bieżący poziom inflacji może wpływać na to, jakie oczekiwania mają konsumenci i firmy co do przyszłego kształtowania cen. A te wpływają na bieżące decyzje o wydatkach, zaciąganiu pożyczek i inwestycjach, co z kolei przekłada się na sytuację gospodarczą. Dlatego poznanie oczekiwań inflacyjnych ma duże znaczenie w analizie inflacji i kształtowaniu polityki pieniężnej.
GUS bada, jakiego poziomu cen towarów i usług spodziewają się konsumenci w perspektywie 12 miesięcy i na podstawie odpowiedzi na pytania wylicza wskaźnik oczekiwań. Wskaźnik ten przyjmuje wartości od -100 do +100.
Co to jest koszyk inflacyjny?
Koszyk inflacyjny to zestawienie procentowych udziałów towarów i usług konsumpcyjnych nabywanych przez gospodarstwo domowe w ogólnej wartości ich wydatków konsumpcyjnych. Do pomiaru potrzebne są poziomy cen takich samych towarów i usług w dwóch porównywanych okresach, a także informacje o strukturze wydatków gospodarstw domowych. Do obliczeń wykorzystuje się typowe lub najczęściej kupowane przez gospodarstwa domowe towary i usługi. Struktura wydatków jest uzyskiwana z badania budżetów gospodarstw domowych.
Koszyki inflacyjne mogą być różne. Koszyk utworzony na potrzeby krajowego wskaźnika różni się od koszyka opracowanego dla zharmonizowanego wskaźnika HICP. Inny koszyk przygotowywany jest do obliczeń wskaźników cen dla gospodarstw domowych poszczególnych podgrup w społeczeństwie, np. emerytów i rencistów.
Koszyk inflacyjny jest aktualizowany, aby dopasować go do zmieniającej się sytuacji i nawyków konsumpcyjnych gospodarstw domowych. Główny Urząd Statystyczny przedstawia zrewidowany koszyk co roku w marcu.
W 2025 r. ceny żywności (bez napojów) odpowiadają za 23,55% koszyka (w porównaniu do 25,17% w 2024). Ceny energii elektrycznej (bez nośników energii) zajmują w 2025 r. 4,18% wobec 4,36% przed rokiem, natomiast ceny paliw zmniejszyły swoją wagę do 5,50% w 2025 r. z 6,10% w 2024 r.
Przyczyny inflacji
W gospodarce rynkowej ceny towarów i usług konsumpcyjnych ciągle się zmieniają, a przyczyn inflacji jest wiele.
Przyczyną powstawania inflacji kosztowej są rosnące koszty produkcji lub transportu wytwarzanych dóbr. Wśród przyczyn inflacji wymienia się także zbyt dużą podaż pieniądza w gospodarce, nadmierny popyt, niezrównoważony budżet państwa, przeinwestowanie gospodarki, szybszy wzrost płac w stosunku do wydajności pracy czy wadliwą struktura gospodarki. Nadmierna ilość pieniądza w gospodarce oznacza kłopoty finansowe państwa i konieczność finansowania deficytu budżetowego.
Nad utrzymaniem inflacji w ryzach pracują ministerstwa finansów oraz banki centralne. W Polsce cel inflacyjny wynosi 2,5% w skali roku z odchyleniem 1 pkt proc.
Przy wysokiej inflacji bank centralny ma możliwość schłodzenia zbyt entuzjastycznych nastrojów poprzez zacieśnianie polityki pieniężnej, podwyżki głównych stóp procentowych. Wyższe stawki procentowe mają zachęcić konsumentów do oszczędzania na lokatach, zmniejszenia wydatków i zniechęcić przedsiębiorstwa do zaciągania kredytów.
W przypadku zbyt niskiej inflacji, która nie jest dobra dla gospodarki, bank centralny luzuje politykę pieniężną, doprowadzając do obniżki stóp procentowych. To zwiększa dostęp do tańszego pieniądza oraz pobudza konsumpcję prywatną i inwestycje przedsiębiorstw.
Skutki inflacji
Uważa się, że powolny wzrost cen ma pozytywny wpływ na gospodarkę. Wysoka inflacja powoduje jednak spadek siły nabywczej pieniądza. Realnie tracą oszczędności na nisko oprocentowanych depozytach.
Rosnące wynagrodzenia częściowo rekompensują rosnące ceny. Jednak wzrost płac nie dotyczy wszystkich po równo, a ceny w sklepach − tak. W efekcie dochodzi do redystrybucji dochodów – najmniej tracą ci, których dochody rosną wraz z inflacją, a najwięcej ci, których dochody są niezmienne.
Z inflacją wiąże się groźne zjawisko: spirala cenowo-płacowa. Gdy konsumenci spodziewają się wzrostu cen, są skłonni go zaakceptować. Producentom, którym rosną koszty, łatwo jest przerzucać je na cenę końcową produktu, czyli na kwotę, którą płacimy w sklepach. Gdy masowy odbiorca widzi rosnące ceny, zaczyna domagać się od pracodawcy wyższego wynagrodzenia albo zmienia pracę na lepiej płatną. Wzrost wynagrodzeń wpływa na wzrost kosztów produkcji przerzucanych na konsumenta i... koło się zamyka. A raczej spirala, bo przy kolejnych "okrążeniach" wszystkie składowe pną się na coraz wyższe poziomy.
#Miary inflacji bazowej #inflacja bazowa # ceny żywności
*Miarą inflacji jest stopa inflacji, czyli roczna zmiana procentowa wskaźnika cen * Wagi zależą od tego, jaki procent całkowitych wydatków konsumpcyjnych #stopy procentowe strefy euro przypada na dany kraj.
