Produkt krajowy brutto to podstawowa miara makroekonomiczna. Pokazuje, jak rozwija się (albo kurczy) gospodarka danego kraju lub obszaru geograficznego. Ma jednak różne miary, nie zawsze ze sobą porównywalne. Czym tak naprawdę jest PKB i jak odczytywać liczby podawane przez GUS?
Wzrost gospodarczy to proces powiększania produkcji dóbr i usług w danym kraju i w określonym czasie (np. w skali roku).
Reklama
PKB oznacza „produkt krajowy brutto”. Jest to jedna z najważniejszych miar stanu gospodarki danego kraju czy obszaru gospodarczego.
PKB to nic innego jak wyrażona w złotych (bądź w innej walucie) kwota pieniędzy, równa wartości wszystkich dóbr i usług wytworzonych w państwie, regionie bądź grupie państw w określonym czasie.
Przykładowo w 2024 roku produkt krajowy brutto Polski wyniósł przeszło 3,6 biliona złotych.
Wstępny szacunek dynamiki PKB za dany rok podawany jest przez Główny Urząd Statystyczny pod koniec stycznia roku następnego i korygowany w październiku. Różnice potrafią być spore, np. w styczniu 2022 roku dowiedzieliśmy się, że w 2021 roku wzrost PKB wyniósł 5,9%, a dziewięć miesięcy później – że 6,8%.
W jesiennym terminie rewidowane są także, dynamiki PKB w poszczególnych kwartałach roku.
Według wstępnych danych w 2024 roku PKB Polski wzrósł o 2,9% (oczekiwano 2,8%).
W Polsce, jak i w większości krajów produkt krajowy brutto mierzony jest w okresach kwartalnych i rocznych. Są jednak kraje, gdzie wzrost PKB publikowany jest co miesiąc, np. Wielka Brytania czy Kanada. Jeszcze inny sposób obliczania PKB przyjmują Stany Zjednoczone, które podają, jak gospodarka zmieniła się wobec wcześniejszego kwartału w ujęciu zannualizowanym. Oznacza to, że podają wartość (zmianę procentową), jaka zaistniałaby w całym roku, gdyby gospodarka rozwijała się do jego końca w takim tempie, jak w kwartale, którego dane dotyczą.
PKB w procentach
Zdecydowanie częściej stykamy się jednak z PKB wyrażonym w procentach. Tak naprawdę mamy wówczas do czynienia z dynamiką lub zmianą PKB w stosunku do analogicznego okresu z przeszłości.
Dane kwartalne publikowane są w połowie (szybki szacunek), a potem pod koniec (szacunek wstępny) drugiego miesiąca następującego po zakończeniu kwartału, czyli w maju za I kwartał, w sierpniu za II kwartał, w listopadzie za III kwartał i w lutym za IV kwartał poprzedniego roku.
Poznajemy wówczas dwie liczby: zmianę w ujęciu rocznym i kwartalnym. Ta pierwsza zapisywana jest jako rdr lub r./r. (r/r) i mówi nam, jak zmienił się PKB w danym kwartale w stosunku do takiego samego kwartału poprzedniego roku. W dużym stopniu pozwala to wyeliminować czynniki związane z różnym funkcjonowaniem gospodarki w różnych porach roku, co ma duże znaczenie np. w budownictwie czy rolnictwie. Ponieważ jednak ze względu na istnienie ruchomych świąt (w praktyce chodzi o Wielkanoc) i różne rozmieszczenie weekendów oraz występowanie lat przestępnych, okresy te mogą się różnić liczbą dni roboczych, GUS podaje także dane odsezonowane (wyrównane sezonowo).
Ujęcie kwartalne mówi nam, jak zmienił się PKB w stosunku do poprzedniego kwartału (kdk, kw./kw.). Ta miara z kolei pokazuje najnowsze tendencje w gospodarce, ponieważ fakt, że PKB był wyższy niż rok wcześniej, nie oznacza, że gospodarka nie zaczęła się kurczyć w późniejszym okresie. Tu także poznajemy odczyty niewyrównany i wyrównany sezonowo.
W tym pierwszym przypadku stanowiącym podstawową formę prezentacji danych o polskim PKB GUS publikuje je w stałych cenach średniorocznych z roku poprzedniego. W drugim przypadku do obliczeń stosowane są ceny stałe z 2015 roku.
Kiedy odczyt PKB jest dobry?
Dynamika PKB (wzrost gospodarczy) w poszczególnych latach potrafi się od siebie znacząco różnić. Wiele zależy od globalnej koniunktury czy polityki rządu i banku centralnego, ale też tzw. efektu bazy, czyli podstawy odniesienia, z którą porównuje się stan obecny.
Gdy procentowe odczyty wzrostu PKB przyjmują wartości ujemne, oznacza to, że produkt krajowy brutto spadł, czyli gospodarka się skurczyła (ujemny wzrost gospodarczy), zamiast rozwijać. Z taką sytuacją mieliśmy do czynienia w 2020 roku, co było efektem lockdownów. W II kwartale PKB spadł wówczas rok do roku o 7,8%, w III kwartale – o 1%, a w IV – o 1,8%. W całym roku spadek wyniósł 2% i był to jedyny spadkowy rok w historii Polski po transformacji rozpoczętej w 1989 roku.
Najwyższy odczyt roczny zanotowaliśmy w 2007 roku, gdy gospodarka powiększyła w stosunku do roku poprzedniego o 7,1%. Biorąc pod uwagę kwartały, najlepszy okazał się I kwartał tego właśnie roku, kiedy to wzrost wyniósł 7,6%.
Co buduje PKB?
Na wzrost gospodarczy składa się wiele wypadkowych, ale zasadniczo ekonomiści wyróżniają trzy obszary: to konsumpcja, czyli spożycie, akumulacja, czyli inwestycje i zapasy oraz eksport netto, czyli różnica między eksportem a importem.
Na spożycie indywidualne w sektorze gospodarstw domowych składają się wydatki poniesione przez ludzi na zakup wyrobów i usług rynkowych łącznie z wydatkami w placówkach gastronomicznych i placówkach żywienia przyzakładowego, spożycie produktów rolnych pochodzących z własnej produkcji, zakupy usług nierynkowych częściowo odpłatnych, takich jak: usługi oświaty i wychowania, ochrony zdrowia i opieki społecznej, kultury i sztuki, kultury fizycznej, sportu, turystyki i wypoczynku oraz usługi mieszkaniowe, czynsze oraz podróże zagraniczne.
Spożycie indywidualne sektora gospodarstw domowych nie obejmuje m.in.: zakupów ziemi, domów i mieszkań, kosztów podróży służbowych, wydatków na cele dobroczynne, opłat sądowych, celnych i paszportowych, składek na rzecz organizacji politycznych i społecznych, podatków od spadków i darowizn itp.
Spożycie zbiorowe obejmuje spożycie w sektorze instytucji niekomercyjnych oraz spożycie publiczne w sektorze instytucji rządowych i samorządowych. Do kategorii spożycia publicznego zalicza się wartość wyrobów i usług nierynkowych przekazywanych nieodpłatnie na rzecz sektora gospodarstw domowych (wartość usług oświaty i wychowania, kultury, ochrony zdrowia, opieki społecznej, kultury fizycznej, sportu i turystyki) oraz wartość wyrobów i usług nierynkowych, które nie posiadają konkretnych indywidualnych odbiorców. W tej kategorii uwzględnia się m.in. koszty funkcjonowania administracji państwowej, obrony narodowej czy działalności naukowo-badawczej.
Akumulacja brutto to przyrost majątku narodowego w określonym czasie obejmujący, w ujęciu wartościowym, nakłady brutto na środki trwałe (czyli inwestycje w majątek), przyrost rzeczowych środków obrotowych (czyli zapasy w firmach) oraz nabycie aktywów o wyjątkowej wartości pomniejszone o ich rozdysponowanie.
Eksport netto to nic innego jak saldo handlu zagranicznego, czyli różnica między wartością towarów i usług sprzedanych za granicę w danym roku/ kwartale a tych zakupionych poza Polską. Jeśli przybiera wartości ujemne, to znaczy, że import przerasta eksport, co obciąża wynik PKB.
Ile wynosi PKB w Polsce?
W II kwartale 2025 roku polska gospodarka urosła według wstępnych danych Głównego Urzędu Statystycznego o 3,4% rok do roku. Urząd 1 września potwierdził swój wstępny odczyt z 13 sierpnia. Odczyt był zgodny z oczekiwaniami ekonomistów i wyższy od tego za I kwartał (3,2%).
Realny PKB wyrównany sezonowo (w cenach stałych przy roku odniesienia 2020) zwiększył się o 0,8% w porównaniu z poprzednim kwartałem (tu prognozy zakładały przyspieszenie do 1,0%) i był wyższy niż przed rokiem o 3,0%.
