Kształt systemu emerytalnego, który obecnie obowiązuje w Polsce, został w latach 90. XX wieku, kiedy przeprowadzono reformę emerytalną. Głównym jej celem było zdywersyfikowanie źródeł pochodzenia emerytur Polaków.
W miejsce systemu opartego na emeryturze z ZUS zaproponowano system trójfilarowy, w którym świadczenie emerytalne mamy otrzymywać z trzech źródeł – z ZUS, otwartych funduszy emerytalnych (OFE) oraz instytucji, w których będziemy dobrowolnie gromadzić dodatkowe oszczędności emerytalne. Składki zostały tak skalkulowane, że dopiero uczestnictwo we wszystkich trzech elementach systemu miało zapewnić emeryturę zbliżoną poziomem do wynagrodzenia z czasów aktywności zawodowej.
Reklama
System ten cały czas podlega zmianom, obecnie składają się na niego:
I filar (obowiązkowy) – ZUS
Emerytura z tego filaru zależy głównie od wysokości wpłaconych składek i długości średniego dalszego trwania życia. Nie ma możliwości wcześniejszej wypłaty. Po osiągnięciu wieku emerytalnego (60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn) można przejść na emeryturę, która będzie wypłacana do śmierci. Składka na emeryturę z I filaru wynosi 12,22% wynagrodzenia. Środki na emeryturę z I filaru nie podlegają dziedziczeniu ani podziałowi w razie rozwodu czy unieważnienia małżeństwa.
II filar (obowiązkowy)
II filar tworzą otwarte fundusze emerytalne (OFE) i subkonto w ZUS lub samo subkonto w ZUS. OFE zarządzają prywatne instytucje – powszechne towarzystwa emerytalne (PTE). Wysokość kwot zgromadzonych w OFE zależy od efektywności inwestowania środków zgromadzonych w funduszu oraz wysokości składek.
W przypadku subkonta ZUS – kwota zależy głównie od składek, środków przekazanych przez OFE i waloryzacji. Do II filaru trafia część składki emerytalnej – 7,3%. Środki zgromadzone na subkoncie są co roku waloryzowane. Podlegają podziałowi i wypłacie w razie śmierci, rozwodu czy unieważnienia małżeństwa ubezpieczonego.
III filar (dobrowolny)
III filar daje możliwość odkładania na emeryturę w pięciu programach emerytalnych: PPE, IKE i IKZE, 2019 w PPK i od 2023 w OIPE. Przystąpienie do programów jest dobrowolne, środki stanowią własność uczestnika i są dziedziczone. W każdej chwili można zrezygnować z udziału w programie i wycofać zgromadzone środki. Wysokość zgromadzonych kwot zależy od efektywności inwestowania środków zgromadzonych w funduszu oraz wysokości składek. Trzecim filarem zarządzają prywatne instytucje.
Każdemu z trzeciofilarowych rozwiązań towarzyszą różne przywileje podatkowe, w tym przede wszystkim zwolnienie z 19% podatku od dochodów kapitałowych oraz możliwość dziedziczenia bez konieczności odprowadzania podatku od spadków i darowizn. Z tych przywilejów można skorzystać jedynie, gdy utrzyma się oszczędności do czasu emerytury. Oszczędzający mogą wypłacić swoje oszczędności wcześniej (niż w ustalonych terminach), ale w takim przypadku muszą zapłacić 19% podatku od dochodów kapitałowych (poza IKZE).
Na III filar składają się produkty indywidualne: IKE, IKZE oraz OIPE oraz produkty prowadzone wspólnie z pracodawcami (PPE i PPK).
Indywidualne konto emerytalne (IKE) / indywidualne konto zabezpieczenia emerytalnego (IKZE)
IKE i IKZE pozwalają na samodzielne oszczędzanie. Generalnie może je założyć każdy, kto ukończył 16 lat. Częstotliwość wpłat na IKE, jak i IKZE jest dobrowolna, można wpłacać jednorazowo, kilka razy w roku, ale ważne, by nie przekroczyć ustalonego limitu. Oba konta różnią się między sobą w kilku szczegółach. Podstawowa polega na innej formule opodatkowania oszczędności. W przypadku IKZE zwolnienie podatkowe otrzymywane jest „na wejściu”, to znaczy, wniesione składki można odliczyć od podstawy opodatkowania podatku od dochodów (w rozliczeniu rocznym PIT), dzięki czemu część wpłaconych środków można odzyskać już od pierwszego roku oszczędzania. W przypadku IKE nie ma takiej możliwości. Za to przy wycofywaniu kapitału z IKZE będzie pobrany zryczałtowany podatek (10%) od całej wartości inwestycji (czego nie ma w IKE).
Oba konta najlepiej traktować jako produkty komplementarne, i tak też są najczęściej oferowane. W IKE, dzięki wyższemu limitowi wpłat, mamy możliwość zgromadzenia większego kapitału niż w przypadku IKZE, a gdy nabędziemy odpowiednie uprawnienia, nie płacimy żadnych podatków. Co więcej, w porównaniu z IKZE, okres wypłaty kapitału zaczyna się relatywnie szybciej. Ponadto IKE ma zalety nie tylko dla posiadaczy kont, ale również ich spadkobierców – w sytuacji dziedziczenia zgromadzony kapitał nie jest bowiem obciążany PIT-em.
Pracowniczy program emerytalny (PPE)
PPE są tworzone dobrowolnie przez pracodawcę dla jego pracowników, którzy mogą przystąpić do programu. Wpłacane do programu środki pochodzą od pracodawcy (maksymalnie 7% pensji pracownika) oraz fakultatywnie od pracownika. Są one odprowadzane do instytucji finansowej, która zajmuje się ich gromadzeniem i zarządzaniem. Pieniądze z PPE można wypłacić bez podatku po ukończeniu 60. roku życia lub po ukończeniu 55. roku życia oraz uzyskaniu wcześniejszych uprawnień emerytalnych. Wcześniejsza wypłata środków oznacza konieczność przekazania 30% sumy składek podstawowych na rachunek bankowy wskazany przez ZUS.
Więcej o PPE dowiesz się tu
Pracownicze plany kapitałowe (PPK)
Jest to system długoterminowego oszczędzania powstały w 2019 roku. Pracodawcy zapisują automatycznie do programu wszystkich swoich pracowników, którzy ukończyli 18. i nie ukończyli 55. roku życia, podlegających obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym pod warunkiem, że osoby te nie zrezygnowały z dokonywania wpłat do PPK. System jest tworzony i współfinansowany przez pracowników, pracodawców i państwo (Fundusz Pracy). Zgromadzone środki są prywatne i podlegają dziedziczeniu.
Więcej o PPK dowiesz się z naszej sekcji „Wszystko o PPK”
