Chiński system emerytalny: to nie tylko trzy chwiejne filary

Reformy gospodarcze w Chinach rozpoczęte pod koniec lat 70. wywarły silny wpływ na ówczesny system, w którym przedsiębiorstwa państwowe bezpośrednio zapewniały swoim pracownikom emerytury, wspierane subsydiami fiskalnymi. System emerytalny był częścią „żelaznej miski ryżu”, wszechstronnego systemu ubezpieczeń społecznych dla pracowników przedsiębiorstw państwowych. 

Reklama

I filar dla pracowników przedsiębiorstw

Ramy aktualnego systemu emerytalnego w Chinach zostały ustanowione w 1997 r. na mocy decyzji Rady Państwa w sprawie ustanowienia jednolitego podstawowego systemu emerytalnego dla pracowników przedsiębiorstw. 

Zapisz się na Newsletter

Bądźmy w kontakcie! Prosto na Twojego maila będziemy wysyłać skrót najważniejszych informacji ze świata finansów, powiadomienia o nowościach rynkowych, najnowsze oceny i raporty oraz codzienne notowania wybranych przez Ciebie funduszy inwestycyjnych.

Zapisz się

Plan emerytalny w I filarze łączy „emeryturę socjalną” - wypłacaną według reguły pay-as-you-go, z „kontem osobistym” - wypłacającym świadczenie ustalane według zasady zdefiniowanej składki. W okresie zatrudnienia składka pracodawcy finansuje emeryturę socjalną – w wysokości do 20 proc., natomiast składki pracownika, 8 proc., odprowadzane są na jego konto osobiste. Po przejściu na emeryturę, saldo konta osobistego wraz z odsetkami dzieli się raty płatne miesięcznie przez 10 lat. 

Oprócz świadczeń wypłacanych z konta osobistego pracownik otrzymuje również dożywotnią emeryturę. Wysokość emerytury jest obliczana według zasady zdefiniowanego świadczenia (DB), w którym brane są pod uwagę trzy czynniki: liczba lat pracy, przeciętne wynagrodzenie w danej prowincji oraz średnia długość życia. Jej średnia wysokość nie przekracza 50 proc. ostatniego wynagrodzenia.

Chociaż podstawowa miejska emerytura jest finansowana ze składek pracodawcy, to jednak rząd jest prawnie zobowiązany do pokrycia wszelkich braków. Pracownicy nabywają prawo do świadczeń emerytalnych po osiągnięciu ustawowego wieku emerytalnego, ale tylko wtedy, gdy uczestniczą w programie przez co najmniej 15 lat. Gdy pracownik osiąga wiek emerytalny i nie spełnia warunku minimalnego stażu pracy, może:

• opóźnić przejście na emeryturę do czasu wpłacania składek przez 15 lat,
• opłacić jednorazowo kwotę wymaganych składek,
• przenieść środki do planu dla bezrobotnych mieszkańców miast i wsi.

Emerytura dla urzędników państwowych

Przez dziesięciolecia w Chinach istniał oddzielny system emerytalny dla urzędników państwowych i innych pracowników rządowych, takich jak nauczyciele, którzy nie musieli opłacać własnych składek emerytalnych i mieli prawo do hojnej, dotowanej przez rząd emerytury. Jednak w styczniu 2015 r. Rada Państwa w swojej decyzji w sprawie reformy państwowego systemu emerytalnego pracowników wprowadziła nowy plan emerytalny, dążący do zrównania systemów emerytalnych sektora prywatnego i publicznego. W ramach nowego programu pracownicy sektora publicznego sami wpłacają składki do funduszu emerytalnego. W rzeczywistości, odbyło się to w ten sposób, że pensje podstawowe oraz świadczenia emerytalne urzędników i pracowników instytucji publicznych zostały odpowiednio powiększone, aby zrekompensować ewentualne straty finansowe pracowników.

Wiejski system emerytalny

Publiczny system emerytalny w Chinach składa się z systemu mieszkańców miast opisanego wyżej oraz systemu osób mieszkających na wsi. Ten ostatni został zaprojektowany specjalnie dla obszarów wiejskich i znacznie się różni od systemu obowiązującego na obszarach miejskich. Udział w systemie wiejskim jest dobrowolny, a sprawy operacyjne pozostawia się samorządom. Świadczenia są znacznie mniej hojne w porównaniu z miejskim systemem emerytalnym, a udział mieszkańców wsi jest bardzo ograniczony. 

System zakłada, że po osiągnięciu wieku 60 lat uczestnik otrzyma świadczenie pochodzące z puli, która powstała głównie z rocznych składek uczestnika i subwencji państwowych. Aby nabyć prawo do świadczenia, składki muszą być odprowadzane przez 15 lat.

System „z pogranicza”

Pracownicy migrujący z obszarów wiejskich do miast, których jest około 150 milionów, zasadniczo nie są objęci miejskim systemem emerytalnym. Udział jest dozwolony, ale nie obowiązkowy. 

Zarówno pracodawcy, jak i pracownicy migrujący ze wsi są niechętni do opłacania składek, ponieważ uczestnictwo w systemie wiąże się z wyższymi kosztami pracy dla pracodawców, a pracownicy są bardziej zainteresowani wyższą pensją niż emeryturami. Co więcej, ich duża mobilność między regionami utrudnia uczestnictwo w tym systemie.

II filar – Zakładowy Program Rent Dożywotnich

W ramach tego programu zarówno pracodawca, jak i pracownik płacą składkę, której suma nie może przekraczać 12 proc. całkowitego wynagrodzenia pracownika. Jak dotąd tylko największe firmy ustanowiły programy rent dożywotnich (Enterprise Annuities). Według stanu na koniec 2020 r. Ministerstwo Zasobów Ludzkich i Ubezpieczeń Społecznych podało, że jedynie 105 tys. firm ustanowiło Enterprise Annuities, obejmując 27 milionów pracowników, czyli zaledwie 3,5 procent całej zatrudnionej populacji. 

Na niski udział w programie wpływa wiele czynników. Chociaż składki firma można odliczyć od podatku, to nie ma dalszych zachęt do dobrowolnego przyznawania pracownikom dodatkowych świadczeń emerytalnych. Pracownicy nie są zachęcani do oszczędzania w ramach tego programu, ponieważ ich składki nie podlegają odliczeniu od podatku. Pomiędzy prowincjami istnieją znaczne różnice, które utrudniają realizację Enterprise Annuities. Rozbieżności regionalne w przepisach podatkowych i niepewność co do ich przyszłego rozwoju, to jedne z największych przeszkód w akceptacji i rozpowszechnianiu II filara.

Przepisy Enterprise Annuity przewidują ograniczenia ilościowe dotyczące polityki inwestycyjnej. Najważniejsze to:

• co najmniej 20% aktywów musi być zainwestowane w instrumenty rynku pieniężnego o wysokiej płynności, takie jak depozyty, bony skarbowe i krótkoterminowe obligacje.
• maksymalnie 50% aktywów może być inwestowane w lokaty terminowe, obligacje rządowe, obligacje korporacyjne, obligacje zamienne.
• co najmniej 20% aktywów musi być inwestowane w obligacje skarbowe
• maksymalnie 30% aktywów można zainwestować w akcje, produkty ubezpieczeniowe powiązane z inwestycjami oraz fundusze kapitałowe. 
• inwestycje w akcje nie powinny przekraczać 20% aktywów.

Trzeci filar, emerytura osobista, jest wciąż w początkowej fazie i obecnie nie ma ujednoliconej definicji i jego zakresu. Z tego powodu, że bardzo duża część pracowników przedsiębiorstw, szczególnie małych i średnich, nie może a czasami nie chce uczestniczyć w II filarze, przewiduje się, że system emerytur indywidualnych będzie w najbliższych latach bardzo dynamicznie się rozwijał.

Największe wyzwania i zagrożenia

Największym wyzwaniem dla systemu emerytalnego w Chinach jest bardzo niski ustawowy wiek emerytalny: 60 lat dla mężczyzn i 55 lat dla kobiet (50 lat na stanowiskach robotniczych). 

Chiny nie są wolne od negatywnych zmian demograficznych. Według MFW, odsetek ludności pracującej w stosunku do całej populacji, osiągnął szczyt w 2010 r., a następnie będzie stale spadał. Przewiduje się, że mediana wieku wzrośnie z 32,5 lat w 2005 r. do 48 lat w 2050 r.

Fundusz rezerwy demograficznej

W 2000 roku powołano Narodowy Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (NSSF), który ma łagodzić finansowy wpływ zmian demograficznych na system emerytalny. NSSF nie jest częścią systemu emerytalnego. Jego funkcją jest gromadzenie kapitału na deficyty emerytalne wynikające z nadchodzących zmian demograficznych. Nadzór, w tym zarządzanie aktywami powierzono Krajowej Radzie Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Nie jest jasne, kiedy rozpoczną się płatności. Niektóre źródła podają, że wypłaty rozpoczną się, gdy fundusz osiągnie aktywa w wysokości co najmniej 97,2 mld EUR (1 bilion RMB). Inni sugerują, że fundusz rozpocznie wypłaty od 2030 r., kiedy sytuacja demograficzna zacznie się pogarszać.

Aktywa NSSF pochodzą z czterech źródeł:

• dotacje z budżetu państwa;
• wpływy ze zbycia akcji przedsiębiorstw państwowych;
• wpływy z loterii;
• zyski z inwestycji.

Polityka inwestycyjna NSSF opiera się na dwóch priorytetach: bezpieczeństwa aktywów i płynności. W rezultacie przepisy określają, że łącznie depozyty i obligacje rządowe muszą stanowić co najmniej 50 proc. aktywów funduszu. Co najmniej 10 proc. aktywów musi być zainwestowane w same depozyty. Maksymalny limit dla obligacji korporacyjnych wynosi 10 proc., a łączny limit dla akcji i funduszy inwestycyjnych wynosi 40 proc. aktywów. 

Plany podniesienia wieku emerytalnego

Limity aktualnie obowiązującego wieku emerytalnego ustanowiono w roku 1951, gdy spodziewana długość życia nie przekraczała 50 lat. Do roku 2019 wzrosła ona do 77 lat, czyli tylko o dwa lata niższa od średniej w krajach należących do OECD.

Rząd od dawna zdaje sobie sprawę z tego problemu, a urzędnicy ogłaszają różne plany stopniowego podwyższania ustawowego wieku emerytalnego w Chinach. Na przykład w marcu 2018 r. wiceminister Kadr i Ubezpieczeń Społecznych Tang Tao powiedział, że celem rządu jest podniesienie wieku emerytalnego kobiet o jeden rok co trzy lata, podczas gdy wiek emerytalny dla mężczyzn wzrośnie raz na sześć lat, tak aby do 2045 r. został zrównany i wynosił 65 lat. Jednak do tej pory nie ma jeszcze definitywnych przepisów dotyczących podniesienia wieku emerytalnego. Rząd zapowiedział w marcu 2021 roku, że decyzja zostanie podjęta w ciągu następnych pięciu lat, ale ponownie nie podał dalszych szczegółów.

Chiński system emerytalny obrósł już tyloma dodatkowymi uregulowaniami wprowadzanymi przez firmy, branże, władze prowincjonalne i miejskie, że stał się niespójny i nieczytelny. Cechuje go z jednej strony przeregulowanie, a z drugiej, brak jasnych reguł.

Z czego zatem żyją ci, którzy dotąd na żadną emeryturę liczyć nie mogli? Wielu, jeśli starcza sił i zdrowia, dorabia. Jedną z bardzo popularnych form dodatkowego zarobku jest sprzątanie miasta. Konfucjańskie zasady, obowiązujące przede wszystkim na obszarach wiejskich, nakazują dzieciom i innym członkom rodziny, opiekować się starszymi aż do ich śmierci. Dzięki temu wsparciu, wielu ludzi starszych i bez środków do życia, nie popada w skrajną nędzę.