Jest projekt ustawy o OKI. Konto premiuje polskie aktywa

Projekt ustawy o osobistych kontach inwestycyjnych (OKI), wpisany do wykazu prac rządu, to jedna z kluczowych reform. Rząd przedstawia ją jako narzędzie, które ma jednocześnie zwiększyć poziom oszczędności Polaków i wzmocnić finansowanie gospodarki przez rynek kapitałowy.

- Przy ostrożnym założeniu, że 40 proc. napływów na rynek akcji oraz 30 proc. napływów do funduszy inwestycyjnych zasili rynek krajowy, możliwe jest oszacowanie skali środków, które potencjalnie trafią do spółek notowanych na GPW. Punktem odniesienia dla tych szacunków jest doświadczenie Szwecji po wprowadzeniu programu ISK, które skutkowało istotnym odpływem środków z depozytów bankowych i ich napływem na rynek akcji oraz do funduszy inwestycyjnych. Przyjmuje się, że w Polsce analogiczny efekt wystąpi w połowie tej skali. W rezultacie, przy powyższych założeniach, szacowany łączny napływ nowych środków na GPW do 2040 roku wyniesie około 74 mld zł - czytamy w Ocenie Skutków Regulacji.

Reklama

Wskazano, że polskie gospodarstwa domowe oszczędzają dużo mniej niż przeciętny Europejczyk, a to, co odkładają, w większości ląduje na depozytach bankowych. Według danych Eurostatu stopa oszczędności polskich gospodarstw domowych w pierwszym kwartale 2024 roku wyniosła zaledwie 2,4 proc., przy średniej unijnej przekraczającej 13 proc. Jednocześnie Polacy trzymają około 1,75 bln zł w gotówce i depozytach, a tylko 600 mld zł w formie inwestycji o wyższej dochodowości, takich jak akcje czy obligacje korporacyjne. Kapitalizacja spółek notowanych na GPW to 22 proc. PKB, przy średniej unijnej sięgającej 63 proc., a w krajach o podobnym modelu finansowania, jak Niemcy czy Hiszpania, ok. 50 proc.

- Pomimo korzystnych wyników rynkowych, w tym historycznie rekordowej krajowej kapitalizacji polskiej giełdy przekraczającej 950 mld zł oraz wzrostu indeksu WIG o ponad 30 proc. w pierwszej połowie 2025 r., Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie pozostaje relatywnie płytka w ujęciu makroekonomicznym - zauważono. - Kapitalizacja krajowych spółek notowanych na GPW w relacji do PKB na koniec 2024 roku była istotnie niższa niż dekadę wcześniej. Niepokojącym sygnałem jest również rosnący wzrost udziału inwestorów zagranicznych w obrotach i niski udział inwestorów indywidualnych – gdzie 2/3 obrotu akcji na Rynku Głównym GPW w 2024 r. stanowili zagraniczni inwestorzy - dodano.

OKI z jednej strony ma zachęcić gospodarstwa domowe do oszczędzania i inwestowania, z drugiej przekierować większą część tych oszczędności na rynek kapitałowy, zamiast pozostawiać je w sektorze bankowym. Projekt OKI jest też elementem polskiej odpowiedzi na inicjatywę "Savings & Investments Union", która ma zwiększyć udział inwestorów detalicznych w finansowaniu gospodarki.

OKI. Szczegóły projektu

Z punktu widzenia użytkownika OKI ma być przede wszystkim zwykłym rachunkiem inwestycyjnym z pełną płynnością. Konto jest dobrowolne, przeznaczone tylko dla osób fizycznych, a środki można wpłacać i wypłacać w dowolnym momencie. Najważniejszy element to system preferencji podatkowych. Projekt przewiduje, że aktywa na OKI będą objęte zwolnieniem podatkowym do określonych limitów, a nadwyżka ponad te kwoty będzie obciążona specjalnym podatkiem od wartości aktywów.

- Szczególny charakter podatku od wartości aktywów, wynika z tego, że podstawa opodatkowania de facto stanowi wynik określonego w ustawie algorytmu, na który składają się: wyceny dzienne zgromadzonych aktywów określone w zależności od rodzaju inwestycji lub oszczędności (z uwzględnieniem salda wpłat i wypłat dokonanych w dniu wpłaty) oraz wielkości dokonanych wpłat i ilość dni w roku, w którym podatnik posiada OKI. Można zatem stwierdzić, że podatek od wartości aktywów jest podatkiem szczególnym tj. nie jest stricte podatkiem dochodowym, ani podatkiem majątkowym - wskazano w OSR.

Ustawodawca dzieli środki na dwa koszyki. Część inwestycyjną tworzą akcje, obligacje, inne instrumenty dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym lub w alternatywnym systemie oraz jednostki funduszy inwestycyjnych. Część oszczędnościową stanowi gotówka, lokaty bankowe i detaliczne obligacje skarbowe.  

Zwolnieniem z podatku mają być objęte:

• w części inwestycyjnej aktywa do wartości 100 tys. zł
• w części oszczędnościowej aktywa tylko do 25 tys. zł

Projekt opiera się na koncepcji tak zwanej bazy kapitałowej. Nie jest to prosty limit wartości rachunku, ale bardziej złożony algorytm, w którym uwzględnia się:

• wartość rynkową aktywów na początku każdego kwartału
• sumę wpłat na konto w ciągu roku

Baza kapitałowa to jedna czwarta sumy tych wielkości. Dopiero z tej bazy wynika limit aktywów, które mogą korzystać ze zwolnienia podatkowego.

Podatek od nadwyżki w OKI

Najważniejszy element to podatek od nadwyżki aktywów ponad limity zwolnione z opodatkowania. Projekt przewiduje roczną efektywną stawkę podatku, liczoną od nadwyżki wartości części oszczędnościowej ponad 25 tys. zł i nadwyżki łącznej wartości aktywów ponad 100 tys. zł, pomniejszonej o już opodatkowaną nadwyżkę z części oszczędnościowej. Stawka podatku dla OKI nie jest stała. Co roku wyznacza ją reguła oparta na stopie referencyjnej NBP. Ustawodawca zapisał, że podatek ma równać się 19 proc. tej stopy, obowiązującej 31 października roku poprzedzającego rok podatkowy. Potem wynik zaokrągla się w dół do dwóch miejsc po przecinku.

- Stawka podatku od wartości aktywów w roku podatkowym wynosić ma 19 proc. wartości stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego obowiązującej w dniu 31 października roku poprzedzającego rok podatkowy, nie mniej jednak niż 0,1 proc., przy czym stawkę podatku zaokrągla się do dwóch miejsc po przecinku w dół - wskazano.

W praktyce wygląda to tak: na dzień 31 października 2025 r. stopa referencyjna NBP wynosiła 4,50 procent. Projektowana stawka podatku to więc najpierw mnożenie: 4,50 × 19 proc., co daje 0,855 proc., a następnie zaokrąglenie w dół - do 0,85 proc.

To oznacza, że w 2026 roku realna stawka podatku OKI wyniesie 0,85 proc. w skali roku i będzie naliczana wyłącznie od tej części aktywów, która przekracza limity zwolnienia (25 tys. zł dla części oszczędnościowej oraz 100 tys. zł dla całości aktywów). Jeśli ktoś ma na OKI np. 160 tys. zł aktywów, to opodatkowana jest tylko nadwyżka 60 tys. zł × 0,85 proc.

Co istotne, nie jest to podatek od dochodu, tylko od wartości aktywów. Nie ma znaczenia, czy inwestor w danym roku zarobił, czy stracił. Liczy się poziom środków na rachunku, obliczany według ustawowego algorytmu. Dla opodatkowania tym podatkiem nie ma też znaczenia państwo, w którym są dokonywane inwestycje kapitałowe lub zakładane lokaty w ramach aktywów zgromadzonych na OKI, o ile są zgodne z przepisami określającymi zasady oszczędzania na OKI.

- Podstawą opodatkowania w podatku od wartości aktywów będzie suma wartości aktywów zgromadzonych przez podatnika na wszystkich posiadanych przez niego OKI w danym roku podatkowym. Jeżeli zatem podatnik będzie posiadał w roku podatkowym więcej niż jedno OKI (co będzie możliwe od 1 stycznia 2028 r.), to podstawą do naliczenia podatku będzie łączna wartość wszystkich aktywów zgromadzonych na takich kontach w danym roku podatkowym - wskazano.

Co może znaleźć się w puli 100 tys. zł zwolnionych aktywów?

Ustawa bardzo precyzyjnie określa, które instrumenty finansowe mogą korzystać z pełnego zwolnienia podatkowego. Warunek jest wspólny: co najmniej 70 proc. aktywów musi być notowane na rynku regulowanym lub w alternatywnym systemie obrotu i musi być denominowane w PLN. W praktyce do limitu 100 tys. zł mogą wejść:

1) UFK, ale tylko takie, w których polityka inwestycyjna przewiduje minimum 70 proc. aktywów na rynku regulowanym i w złotych.

2) Jednostki FIO/SFIO i certyfikaty publicznych FIZ, których statuty narzucają ten sam warunek: 70 proc. aktywów w PLN i w obrocie regulowanym.

3) Tytuły uczestnictwa funduszy zagranicznych, o ile ich polityka inwestycyjna również spełnia próg 70 proc. aktywów w PLN. 

4) Dobrowolne Fundusze Emerytalne.

5) Papiery wartościowe denominowane w PLN i notowane na rynku regulowanym, czyli akcje z GPW, obligacje skarbowe, PDA czy ETF-y.

6) Instrumenty finansowe nienależące do papierów wartościowych, o ile są denominowane w PLN i znajdują się w obrocie zorganizowanym, np. kontrakty terminowe lub opcje na GPW.

7) Gotówka w PLN.

Jak działa limit 100 tys. zł? Do wysokości 100 tys. zł można zgromadzić na OKI aktywa spełniające kryterium 70 proc. rynku regulowanego + PLN bez podatku od nadwyżki aktywów. Jeżeli wartość portfela przekroczy ten próg, w pierwszej kolejności do limitu wliczane są aktywa funduszowe (UFK, FIO/SFIO, FIZ, DFE), dopiero potem pozostałe aktywa denominowane w PLN (np. akcje, ETF-y, kontrakty, gotówka). Każda nadwyżka ponad 100 tys. zł podlega podatkowi od wartości aktywów, którego stawka na 2026 r. wyniesie 0,85 proc. rocznie.

- Choć wzrost zainteresowania inwestycjami na rynku kapitałowym oznacza także napływ środków na rynki zagraniczne (ze względu na potrzebę dywersyfikacji), zjawisko home bias sprawia, że polscy inwestorzy wciąż preferują krajowe spółki. Wynika ono z lepszego dostępu do informacji, znajomości rynku oraz lepszej możliwości monitorowania działania zarządów spółek, co przekłada się na wyższe stopy zwrotu, czyniąc tę preferencję racjonalną. Zjawisko home bias w Polsce jest na tle innych krajów UE bardzo wysokie. Łączna ekspozycja krajowych podmiotów (gospodarstwa domowe, instytucje finansowe, rząd i bank centralny) na akcje w 93 proc. dotyczy akcji krajowych. Choć wysoką pozycję w zestawieniu Polska zawdzięcza skoncentrowanej na krajowym rynku alokacji OFE i FRD, a nie wyłącznie zachowaniu inwestorów detalicznych, to preferencje inwestorów w innych krajach pozwalają założyć, że znaczna większość środków trafi do polskich przedsiębiorstw - wskazano.

OKI uzupełnia paletę możliwości 

Projektodawca podkreśla, że OKI nie zastępuje istniejących rozwiązań trzeciego filaru. Obok kont emerytalnych IKE i IKZE, produktów pracowniczych (PPE, PPK) oraz OIPE ma pojawić się kolejne narzędzie, tym razem bardziej elastyczne. W IKE i IKZE kluczowy jest długi horyzont i wypłata po spełnieniu warunków wieku, natomiast w OKI można swobodnie wpłacać i wypłacać środki w krótszym terminie, nie tracąc z automatu preferencji podatkowych. Z punktu widzenia inwestora indywidualnego OKI może więc stać się uzupełnieniem IKE/IKZE dla środków, które nie są stricte emerytalne, ale mają pracować na rynku kapitałowym, ale też alternatywą dla zwykłego rachunku maklerskiego, jeśli wartość portfela mieści się w limitach zwolnienia. 

Ustawa musi teraz przejść przez pełną ścieżkę parlamentarną, trafić do podpisu prezydenta i doczekać się wdrożenia po stronie instytucji finansowych. Jeśli wszystkie etapy pójdą zgodnie z planem, realny start OKI będzie wydarzeniem z horyzontu 2026 r. 

Zapisz się na Newsletter

Bądźmy w kontakcie! Prosto na Twojego maila będziemy wysyłać skrót najważniejszych informacji ze świata finansów, powiadomienia o nowościach rynkowych, najnowsze oceny i raporty oraz codzienne notowania wybranych przez Ciebie funduszy inwestycyjnych.

Zapisz się