Mercer: Polski system emerytalny ma wiele do poprawienia

Globalny Indeks Systemów Emerytalnych Mercer CFA Institute (Mercer CFA Intitute Global Pension Index 2025) na rok 2025, będący 17. edycją badania, analizuje 52 systemy emerytalne, obejmujące 65% światowej populacji. Raport wskazuje na ogólną poprawę systemów na świecie – osiem z nich podniosło swoje oceny, a żaden nie został zdegradowany. Główne wyzwania, przed którymi stoją systemy emerytalne, to rosnąca długość życia, zmieniająca się dynamika rynku pracy oraz niepewność geopolityczna i ekonomiczna. Najwyżej ocenione systemy (klasa A) to Holandia (85,4), Islandia (84,0), Dania (82,3), Singapur (80,8) i Izrael (80,3). W tegorocznej edycji dołączono cztery nowe kraje: Kuwejt (klasa B), Oman (C+), Namibia (C) i Panama (C).

Kluczowym tematem specjalnego rozdziału jest rosnąca rola rządów w kierowaniu inwestycjami prywatnych funduszy emerytalnych w obszary priorytetowe dla gospodarki narodowej. W odpowiedzi na to zjawisko, raport proponuje osiem fundamentalnych zasad mających na celu zrównoważenie interesów uczestników funduszy z interesem narodowym. Zasady te podkreślają nadrzędność zapewnienia dochodów emerytalnych, integralność powierniczą, solidne zarządzanie oraz wykorzystywanie zachęt politycznych zamiast nakazów.

Reklama

Indeks opiera się na trzech subindeksach: adekwatności (waga 40%), stabilności (35%) i integralności (25%). Raport wskazuje na ogólny wzrost aktywów emerytalnych w krajach OECD o 10% w 2024 roku, do poziomu 63,1 biliona USD, co jest powrotem do długoterminowego trendu wzrostowego. Mimo postępów dokument identyfikuje wspólne obszary wymagające reform, takie jak zwiększanie partycypacji w systemach, ograniczanie wypłat przedemerytalnych, podnoszenie wieku emerytalnego oraz promowanie wyższych stóp oszczędności.

Ogólna ocena dla każdego systemu jest obliczana jako średnia ważona trzech subindeksów, z wagami niezmienionymi od powstania Indeksu w 2009 roku:

• adekwatność (40%): ocenia korzyści zapewniane obecnie, projekt systemu, poziom oszczędności oraz wsparcie rządowe. Wskaźniki obejmują m.in. wysokość świadczeń, stopę zastąpienia netto oraz posiadanie nieruchomości;
• stabilność (35%): mierzy prawdopodobieństwo, że system będzie w stanie zapewniać świadczenia w przyszłości. Analizuje m.in. partycypację w systemie, całkowite aktywa, demografię, wydatki publiczne, zadłużenie rządu i wzrost gospodarczy;
• integralność (25%): ocenia elementy, które wpływają na zaufanie społeczeństwa do systemu. Obejmuje regulacje, ład korporacyjny, ochronę uczestników, komunikację i koszty operacyjne.

Każdy wynik jest obliczany na podstawie ponad 50 wskaźników. 

Kluczowe wyniki w 2025 roku

W 2025 roku osiem systemów emerytalnych poprawiło swoje oceny, a żaden nie odnotował spadku. Singapur dołączył do grona systemów z najwyższą oceną "A", co świadczy o solidnym systemie dochodów emerytalnych, który zapewnia dobre świadczenia, jest stabilny i charakteryzuje się wysokim poziomem integralności. W tej grupie znajdują się także Holandia, Islandia, Dania i Izrael.

Ocenę "B+" otrzymało także pięć krajów: Szwecja, Australia, Chile, Finlandia i Norwegia.

Grupa krajów z notą "B" jest już obszerniejsza. Składają się na nią: Szwajcaria, Wielka Brytania, Kuwejt, Urugwaj, Hongkong SAR, Kanada, Nowa Zelandia, Francja, Meksyk, Belgia, Chorwacja, Niemcy, Irlandia, Arabia Saudyjska, Portugalia, Kazachstan. Nota "B" oznacza system o solidnej strukturze z wieloma dobrymi cechami, ale z pewnymi obszarami do poprawy, które odróżniają go od systemu klasy A.

Zapisz się na Newsletter

Bądźmy w kontakcie! Prosto na Twojego maila będziemy wysyłać skrót najważniejszych informacji ze świata finansów, powiadomienia o nowościach rynkowych, najnowsze oceny i raporty oraz codzienne notowania wybranych przez Ciebie funduszy inwestycyjnych.

Zapisz się

C+ otrzymały Zjednoczone Emiraty Arabskie, Hiszpania, Kolumbia, USA, Oman, Malezja, Polska natomiast zalicza się do dość licznej grupy "trójkowiczów", onaczonych lterą "C". Wraz z Botswaną, Namibią, Panamą, Włochami, Chinami kontynentalnymi, Japonią, Brazylią, Peru, Austrią, Koreą Płd., Wietnamem, Tajwanem, RPA, Indonezją, Tajlandią. Do tej kategorii zaliczono systemy, które mają pewne dobre cechy, ale wiążą się również z poważnymi ryzykami i/lub niedociągnięciami, które należy rozwiązać; bez tych ulepszeń ichskuteczność i/lub długoterminowa stabilność mogą być kwestionowane.

Kolejne dwie grupy to "D" (Turcja, Filipiny, Argentyna, Indie): system, który ma pewne pożądane cechy, ale ma również poważne słabości i/lub braki, które należy wyeliminować; bez tych ulepszeń jego skuteczność i trwałość są wątpliwe oraz "E", czyli słaby system, który może być na wczesnym etapie rozwoju lub wręcz nieistniejący. Żaden z analizowanych krajów nie trafił do tej szufladki.

Największy wzrost odnotowały:

• Arabia Saudyjska: wzrost o 7,2 punktu, głównie dzięki aktualizacji danych o emeryturze celowej.
• Hongkong SAR: wzrost o 6,7 punktu, z powodu wzrostu emerytury celowej i stóp zastąpienia.
• Botswana: wzrost o 4,4 punktu, dzięki aktualizacji danych o emeryturze podstawowej.
• Malezja: wzrost o 4,3 punktu, z powodu wzrostu emerytury celowej i stóp zastąpienia.

Polski system emerytalny na tle innych krajów

System emerytalny w Polsce zebrał w tym roku łącznie 57 punktów wobec 56,8 przed rokiem, głównie dzięki zaktualizowanym danym dotyczącym wzrostu gospodarczego, opublikowanym przez MFW. Warto dodać, że średnia dla wszystkich analizowanych krajów wyniosła w 2025 roku 64,5 pkt.

Najwyższą notę cząstkową otrzymaliśmy w zakresie integralności (68,6 pkt = B). Nota za adekwatność systemu wyniosła 59,5 pkt = C, natomiast najsłabiej polski system emerytalny spełnia warunki stabilności (45,9 pkt = D). Jak zauważają autorzy raportu:

Całkowita wartość indeksu dla polskiego systemu mogłaby potencjalnie wzrosnąć poprzez 

• zwiększenie poziomu składek, a tym samym zwiększenie poziomu aktywów w czasie, 
• podniesienie minimalnego poziomu wsparcia dostępnego dla najuboższych emerytów, 
• podniesienie poziomu oszczędności gospodarstw domowych,
• zwiększenie wskaźnika aktywności zawodowej osób starszych wraz ze wzrostem oczekiwanej długości życia.

Choć punktacja Polski nieznacznie wzrosła w porównaniu z ubiegłym rokiem, pod względem pozycji odnośnie do innych krajów przesunęliśmy się w dół tabeli. Nie tylko dlatego, że wyprzedziły nas wszystkie systemy, które po raz pierwszy znalazły się w zestawieniu; tych przybyło bowiem cztery, a Polska przesunęła się o sześć miejsc w dół.

Przypomnijmy jednak, że ze względu na złożoność porównań międzynarodowych, autorzy raportu zalecają unikanie jednoznacznych stwierdzeń o wyższości jednego systemu nad drugim, gdy różnica w ogólnej ocenie jest mniejsza niż dwa lub trzy punkty. Różnica pięciu lub więcej punktów jest uznawana za znaczącą.

Wskazówki uniwersalne

Raport identyfikuje szereg uniwersalnych działań, które mogą przyczynić się do wzmocnienia długoterminowej efektywności systemów emerytalnych na całym świecie. Kluczowe obszary poprawy to:

• objęcie prywatnymi systemami emerytalnymi większej liczby pracowników (w tym zatrudnionych na niestandardowych umowach) i samozatrudnionych, np. poprzez obowiązkowe zapisy lub automatyczne włączenie;
• zapewnienie, że środki gromadzone na emeryturę, często przy wsparciu podatkowym, są faktycznie wykorzystywane do zapewnienia dochodu po zakończeniu aktywności zawodowej;
• wprowadzenie większej przejrzystości i wzmocnienie zarządzania prywatnymi planami emerytalnymi w celu zwiększenia zaufania uczestników;
• podnoszenie ustawowego wieku emerytalnego w odpowiedzi na rosnącą oczekiwaną długość życia w zdrowiu, co pozwoli zmniejszyć koszty publicznie finansowanych świadczeń;
• zwiększenie partycypacji na rynku pracy w starszym wieku, co przekłada się na wyższe oszczędności emerytalne i skraca okres pobierania świadczeń;
• promowanie wyższego poziomu oszczędności prywatnych, zarówno w ramach systemu emerytalnego, jak i poza nim, aby zmniejszyć przyszłą zależność od emerytur publicznych;
• wprowadzanie środków mających na celu zmniejszenie różnic w wysokości emerytur między płciami oraz dla grup mniejszościowych.

Rozdział specjalny

W tegorocznym raporcie sformułowano dodatkowy rozdział poświęcony równoważeniu wpływu rządów na inwestycje prywatnych funduszy emerytalnych.

W obliczu rosnącej niepewności na świecie i znacznych aktywów zgromadzonych w funduszach emerytalnych, rządy coraz częściej rozważają zachęcanie do większych inwestycji krajowych w obszary o znaczeniu strategicznym dla społeczeństwa. Rozdział ten analizuje tę tendencję i proponuje osiem zasad, które mają pomóc w zrównoważeniu interesów uczestników funduszy z szerszym interesem narodowym.

1. Emerytura na pierwszym miejscu: podstawowym celem funduszu emerytalnego jest zapewnienie dochodu emerytalnego jego uczestnikom i ich rodzinom.

2. Integralność powiernicza: osoby zarządzające funduszami (powiernicy) muszą działać w najlepszym interesie beneficjentów funduszu.

3. Solidne zarządzanie: przepisy powinny wymagać od wszystkich funduszy emerytalnych opracowania kompleksowej polityki inwestycyjnej i stosowania należytych praktyk zarządzania inwestycjami.

4. Pełny dostęp do rynku: fundusze emerytalne muszą mieć możliwość rozważenia pełnego zakresu dostępnych możliwości inwestycyjnych, adekwatnych do ich wielkości i złożoności.

5. Zachęty, a nie nakazy: rządy mogą zwiększać atrakcyjność określonych inwestycji dla funduszy za pomocą zachęt (np. podatkowych, subsydiów), ale powinny powstrzymać się od narzucania minimalnych progów inwestycyjnych w danej klasie aktywów. Ostateczna decyzja inwestycyjna musi należeć do funduszu.

6. Współpraca w celu osiągnięcia skali: fundusze emerytalne powinny współpracować ze sobą oraz z rządem w celu zwiększenia możliwości inwestycyjnych w obszarach, w których indywidualnie mogłyby nie mieć wystarczającej skali lub apetytu na ryzyko (np. projekty infrastrukturalne w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego).

7. Przejrzystość, a nie ograniczenia: zamiast narzucać testy wydajności czy limity opłat, które mogą zniechęcać do inwestycji alternatywnych, rządy powinny wymagać przejrzystego publicznego ujawniania informacji o posiadanych inwestycjach, ich zwrotach i ryzyku.

8. Świadomość makroekonomiczna: gdy aktywa funduszy emerytalnych stanowią znaczący odsetek PKB, rządy muszą rozpoznawać wzajemne oddziaływanie między swoją polityką fiskalną i społeczną a jej implikacjami dla obecnych i przyszłych emerytów.

Raport wskazuje, że większość rządów na świecie nakłada pewne ograniczenia na inwestycje prywatnych funduszy emerytalnych. Mogą one przyjmować formę regulacji bezpośrednich od ogólnych ram, takich jak "zasada ostrożnego inwestora" po szczegółowe limity na poszczególne klasy aktywów (np. limit 50% na akcje w Szwajcarii) lub inwestycje zagraniczne (np. limit 30% w Polsce) lub pośrednich takich jak polityka podatkowa, wymogi dotyczące adekwatności kapitałowej dla funduszy, testy wydajności czy nawet publiczne deklaracje polityczne.