NBP ponownie dostrzega ryzyko płynności w TFI

Przy utrzymującym się od ponad dwóch lat napływie środków sektor funduszy inwestycyjnych wciąż utrzymuje bardzo niskie bufory najbardziej płynnych aktywów. Jednocześnie portfele funduszy coraz silniej koncentrują się na długu Skarbu Państwa, a w popularnych funduszach dłużnych rośnie wykorzystanie dźwigni finansowej. To połączenie – zdaniem NBP – może zwiększać wrażliwość sektora na przyszłe szoki rynkowe.

Reklama

- Nadmierna transformacja płynności nadal pozostaje źródłem ryzyka w sektorze otwartych funduszy inwestycyjnych. Fundusze wciąż utrzymywały niski poziom aktywów najbardziej płynnych, mimo wysokiego napływu środków – zauważa Narodowy Bank Polski w grudniowym raporcie o stabilności systemu finansowego. - TFI powinny wykazać szczególną dbałość o utrzymywanie odpowiednich buforów najbardziej płynnych aktywów. Nabiera to szczególnego znaczenia w obliczu napływu środków do najbardziej popularnych wśród gospodarstw domowych funduszy dłużnych oraz wzmożonego ryzyka geopolitycznego – dodaje NBP.

Zapisz się na Newsletter

Bądźmy w kontakcie! Prosto na Twojego maila będziemy wysyłać skrót najważniejszych informacji ze świata finansów, powiadomienia o nowościach rynkowych, najnowsze oceny i raporty oraz codzienne notowania wybranych przez Ciebie funduszy inwestycyjnych.

Zapisz się

Rolą raportu jest, poza identyfikacją i oceną ryzyka w systemie finansowym, proponowanie działań mających na celu ograniczanie ryzyka systemowego. 

Pieniądze płyną do funduszy

NBP wskazał, że I połowa 2025 r. była kolejnym okresem silnego wzrostu rynku funduszy inwestycyjnych. Jak wyliczono, do funduszy otwartych (FIO i SFIO) napłynęło netto 22 mld zł, głównie do funduszy dłużnych. Jednocześnie utrzymywał się odpływ środków z funduszy zamkniętych (FIZ), co przełożyło się na dalszy wzrost udziału funduszy otwartych w aktywach całego sektora, do blisko 74 proc. na koniec czerwca.

NBP zauważa, że choć wskaźniki płynności funduszy otwartych nieznacznie się poprawiły, poprawa ta wynikała głównie ze wzrostu zaangażowania w papiery skarbowe, a nie z budowy realnych buforów gotówkowych. Najbardziej płynne aktywa – gotówka i depozyty – nadal stanowią niewielką część portfeli: zaledwie 1,3 proc. aktywów w FIO i 1,6 proc. w SFIO. Zdaniem NBP, przy szybko rosnących aktywach i utrzymującym się napływie środków, tak niskie bufory mogą okazać się niewystarczające w razie nagłego wzrostu umorzeń.

- Wobec szybko rosnących sum bilansowych istotne jest, aby krajowe podmioty utrzymywały bufory w postaci najbardziej płynnych aktywów. Takie środki mogą być bowiem wykorzystane w sytuacji nagłego wzrostu zleceń umorzenia i ograniczają ryzyko wymuszonej sprzedaży – argumentuje NBP.

Fundusze otwarte pozostawały w I połowie 2025 r. bardzo aktywne na rynku długu publicznego. Zakupiły netto krajowe obligacje skarbowe o wartości ok. 24 mld zł (o ponad 6 mld zł więcej niż w II połowie 2024 r.), zwiększając udział tej klasy aktywów do ok. 33 proc. aktywów netto. W rezultacie wartość portfela tej klasy aktywów w ich bilansach ukształtowała się na poziomie około 131 mld zł. Wyraźnie wzrosło zainteresowanie papierami zmiennokuponowymi oraz obligacjami indeksowanymi inflacją.

- W analizowanym półroczu fundusze otwarte podwoiły skalę zakupu (netto) papierów zmiennokuponowych, co skutkowało wzrostem ich udziału w saldzie transakcji krajowymi obligacjami skarbowymi. Ponadto FIO i SFIO nadal uzupełniały swoje portfele instrumentami indeksowanymi inflacją. W I połowie roku dokupiły takie papiery w ujęciu netto na kwotę blisko 3,5 mld zł – wylicza NBP.

Istotnie zwiększyło się również zaangażowanie w obligacje gwarantowane przez Skarb Państwa – głównie papiery BGK emitowane na rzecz funduszy celowych. Ich wartość w portfelach funduszy otwartych sięgnęła 31 mld zł, co odpowiadało już blisko jednej czwartej portfela krajowych obligacji skarbowych.

Fundusze otwarte pozostawały w I połowie 2025 r. nabywcami netto papierów dłużnych krajowych przedsiębiorstw. W efekcie dodatniego salda transakcji oraz korzystnych zmian wycen wartość tego segmentu w bilansach FIO i SFIO wzrosła o 1,3 mld zł i na koniec czerwca osiągnęła 12,6 mld zł. Było to o blisko 2 mld zł więcej niż w funduszach zamkniętych. Mimo wzrostu, portfel długu korporacyjnego pozostawał jednak relatywnie niewielki na tle innych klas papierów dłużnych posiadanych przez fundusze otwarte, bo jego wartość była niemal dwukrotnie niższa niż portfela instrumentów wyemitowanych przez banki. Około 3/4 tej ekspozycji stanowiły obligacje notowane na rynku Catalyst. Wyraźna była także koncentracja sektorowa: na koniec czerwca papiery emitentów z branży energetycznej odpowiadały za blisko 40 proc. całego portfela papierów dłużnych przedsiębiorstw w FIO i SFIO.

Bankowe TFI królują

Raport zwraca też uwagę na bardzo wysoką rentowność sektora TFI. W I połowie 2025 r. wynik finansowy netto TFI wyniósł 0,5 mld zł. Podstawowym źródłem przychodów TFI jest wynagrodzenie z tytułu zarządzania funduszami inwestycyjnymi, które jest uzależnione od wielkości ich aktywów. ROE sektora TFI wyniosło w tym okresie blisko 46 proc.

NBP wyraźnie podkreśla rosnącą rolę banków w rynku funduszy. TFI powiązane kapitałowo z bankami odpowiadały w I połowie 2025 r. za około dwie trzecie napływu środków do funduszy dłużnych. Choć liczbowo jest to niewielka grupa podmiotów, kontroluje ona ponad połowę aktywów funduszy otwartych i generuje ok. 67 proc. wyniku finansowego całego sektora TFI.

- Znaczna koncentracja sprzedaży występuje w szczególności w funduszach papierów dłużnych – w I półroczu 2025 r. podmioty zarządzane przez TFI, których udziałowcami są banki osiągnęły 2/3 udziału w saldzie napływu środków do tych funduszy. Wysokie aktywa przekładają się z kolei na wyniki finansowe towarzystw. Liczba TFI, w których banki są głównymi akcjonariuszami nie jest duża, jednak ze względu na skalę ich działalności odgrywają one istotną rolę w kształtowaniu tendencji na rynku – zauważa NBP.

Dla rynku oznacza to dalszą koncentrację sprzedaży i dystrybucji w kanale bankowym, a w dłuższym horyzoncie – potencjalne ograniczenie konkurencji produktowej.

Dźwignia wysoka na tle Europy

W warunkach utrzymującego się od ponad dwóch lat napływu środków fundusze inwestycyjne ponownie zwiększyły poziom zobowiązań, choć – jak podkreśla NBP – ryzyko związane ze stosowaną dźwignią finansową pozostawało ograniczone. W I półroczu 2025 r. zobowiązania sektora wzrosły o 9,8 mld zł, czyli o 28 proc., osiągając na koniec czerwca poziom odpowiadający 11,3 proc. aktywów netto. Fundusze o najwyższych wskaźnikach dźwigni miały przy tym marginalny udział w rynku – odpowiadały za ok. 3,5 proc. aktywów sektora, a łączna wartość ich aktywów netto wynosiła 13,5 mld zł.

Najwyższe poziomy dźwigni notowano w najbardziej popularnych wśród inwestorów funduszach dłużnych: średnio 17,2 proc. w funduszach otwartych oraz 30,3 proc. w funduszach zamkniętych. Istotną część ich portfeli stanowiły obligacje skarbowe, które z jednej strony podnosiły wskaźniki płynności, a z drugiej były najczęściej wykorzystywane jako zabezpieczenie finansowania pozyskiwanego przez fundusze. Głównym źródłem finansowania pozostawały transakcje repo i sell-buy-back, zabezpieczone obligacjami skarbowymi.

NBP zaznacza, że choć ryzyko związane z dźwignią pozostaje pod kontrolą, poziom wykorzystania finansowania dłużnego w Polsce jest wyższy niż w większości krajów europejskich. Co istotne, dźwignia ta dotyczy w dużej mierze funduszy adresowanych do inwestorów detalicznych.

- Krajowy sektor charakteryzował się wyższą dźwignią finansową od notowanej w większości krajów europejskich. Na koniec czerwca 2025 r. relacja zobowiązań z tytułu kredytów, pożyczek i transakcji finansowanych z użyciem papierów wartościowych do aktywów netto funduszy wyniosła 9,1 proc. Wyższe wskaźniki były obserwowane jedynie na Litwie i w Portugalii – wskazuje NBP. - Wydaje się, że obok celu związanego z zarządzaniem płynnością, polskie fundusze – przede wszystkim te działające w formule otwartej – stosunkowo często wykorzystywały środki pozyskane w ramach operacji repo i sell-buy-back do nabycia innych instrumentów finansowych, podnosząc w ten sposób oczekiwaną stopę zwrotu. Tym samym zwiększało to ryzyko dla ich uczestników, którymi w zdecydowanej większości były gospodarstwa domowe – dodaje.