NIK wzięła pod lupę działania KNF. I wykryła nieprawidłowości

Komisja Nadzoru Finansowego, a w zasadzie jej działania nadzorcze nad funduszami inwestycyjnymi, znalazły się pod lupą Najwyższej Izby Kontroli. To pokłosie afery GetBacku. We wnioskach pokontrolnych NIK stwierdziła, że wykorzystywane w KNF systemy przetwarzania danych z raportów i sprawozdań funduszy są nieudolne, brakuje niezbędnych regulacji wewnętrznych, liczba przeprowadzanych kontroli w TFI jest niewystarczająca, a w departamencie odpowiedzialnym za nadzór nad tym rynkiem, nie wprowadzono żadnej procedury ich planowania.

- Liczba kontroli powinna ulec zwiększeniu, aby ograniczyć słabość systemową w sprawowaniu nadzoru nad podmiotami rynku funduszy inwestycyjnych. Część nieprawidłowości nie jest bowiem możliwa do zidentyfikowania na podstawie sprawozdawczości przekazywanej do UKNF i analizowanej w ramach bieżącego nadzoru. Sytuacji nie sprzyja duża rotacja pracowników odpowiadających za nadzór nad podmiotami rynku funduszy inwestycyjnych. Poprawie w tym zakresie powinno sprzyjać wyższe, począwszy od 2019 r., finansowanie Urzędu. NIK ocenia pozytywnie, podjęte w 2020 r. prace nad zwiększeniem zatrudnienia w wiodącym dla nadzoru nad rynkiem funduszy inwestycyjnych departamencie w tym w szczególności w komórce kontroli - czytamy w raporcie NIK.

Nadzór "zza biurka"

NIK wyjaśnia, że nadzór nad podmiotami rynku funduszy inwestycyjnych sprawowany jest w trybie nadzoru analitycznego tzw. „zza biurka” oraz kontrolnego (na miejscu w jednostce kontrolowanej). UKNF prowadzi postępowania sankcyjne - może nałożyć kary, może także kierować zawiadomienia do właściwych organów o podejrzeniu naruszenia przepisów prawa. 

W przypadku funduszy inwestycyjnych, UKNF uzyskiwał dane, których zakres obejmował kwartalne, półroczne i roczne sprawozdania finansowe, raporty bieżące i informacje bieżące. Od depozytariuszy regulator otrzymywał z kolei zawiadomienia o stwierdzeniu, że fundusz działa z naruszeniem prawa, statutu lub nienależycie uwzględnia interes uczestników. Powyższe dane były przekazywane do UKNF za pomocą systemu ESPI, który służył wyłącznie do przekazywania informacji, natomiast nie stanowił narzędzia do ich analizy, a tym bardziej do identyfikacji nieprawidłowości. I choć z ESPI powiązane były procedury informatyczne, które pozwalały "rozładować" dane z wybranych raportów i sprawozdań do baz danych, a następnie ich przetwarzanie i analizę, to jednak - jak wskazuje NIK - istniejący w UKNF system sprawozdawczy działał nieudolnie.

- Systemy przetwarzania danych z raportów miały ograniczone możliwości przeprowadzania sprawnej weryfikacji danych. Z tego powodu możliwość szybkiej identyfikacji błędów i nieprawidłowości wynikających ze sprawozdań i raportów składanych przez różne podmioty była utrudniona. Systemy te powinny między innymi pozwalać na automatyczne porównywanie niektórych danych finansowych zawartych w sprawozdaniach finansowych kierowanych do KNF - wskazuje NIK w raporcie i zauważa dodatkowo, że do 2020 r. brakowało w KNF regulacji wewnętrznych dotyczących sposobu weryfikacji danych zawartych w sprawozdaniach oraz sprawowania kontroli działalności inwestycyjnej i sytuacji finansowej funduszy.

Tymczasem takie regulacje pozwoliłyby na skuteczniejsze wykonywanie tych zadań w sytuacji dużej rotacji pracowników. NIK wskazuje bowiem, że w latach 2017–2019 z departamentu nadzoru nad funduszami odeszły 34 osoby, co przekraczało 1/3 średniego stanu zatrudnienia w tej komórce organizacyjnej.

Jedna kontrola na 26 lat

W latach 2016–2018  KNF sprawowała nadzór średnio nad 1216 podmiotów (łącznie z funduszami). Kontrolom doraźnym podlegały także podmioty, których działalność nie wymaga uzyskania zgody KNF, ale Komisja posiada uprawnienia do przeprowadzenia czynności kontrolnych w tych jednostkach ze względu na fakt, że TFI powierzyły im wykonywanie czynności na podstawie umowy. Tymczasem stan zatrudnienia w Zespole Kontroli departamentu funduszy wynosił średnio 8 osób. NIK wyliczyła, że nawet przy zawężeniu liczby podmiotów nadzorowanych przez ten departament w latach 2017–2019 do średnio 318 (bez poszczególnych funduszy), przy takiej liczbie pracowników, możliwe byłoby skontrolowanie danego podmiotu nadzorowanego średnio co 26 lat.

- Skutkiem tego, poszczególne kontrole były nakierowane na zbadanie zagadnień/procesów, w których identyfikuje się podwyższone ryzyko wystąpienia nieprawidłowości. Kontrole były prowadzone w wybranych obszarach działalności prowadzonej przez podmioty nadzorowane i nie miały charakteru przekrojowego - wskazuje NIK.

Izba zauważyła, że departamencie funduszy (DFF) KNF brakowało procedury planowania kontroli, a niesformalizowana praktyka polegała na przekazywaniu przez kierujących zespołami nadzorczymi i licencyjnymi propozycji podmiotów do uwzględnienia w "Planie czynności kontrolnych podmiotów sektora funduszy inwestycyjnych". Działania związane z planowaniem kontroli były prowadzone w grudniu każdego roku.

- DFF nie posiadał dokumentacji dotyczącej zgłaszania poszczególnych podmiotów do Planów z okresu objętego kontrolą, jak również nie przedstawiono uzasadnienia wyboru tych podmiotów, za wyjątkiem Planu na 2020 r. (dotyczącego także funduszy emerytalnych) - zauważa NIK. I zwraca uwagę, że w UKNF trwały prace nad stworzeniem sformalizowanej procedury tworzenia planu kontroli, w której zminimalizowane zostałoby podejście eksperckie na rzecz czynników mierzalnych i kwantyfikowalnych.

- Opracowanie pisemnych procedur w tym zakresie było szczególnie istotne w sytuacji znacznej liczby podmiotów podlegających nadzorowi DFF oraz dużej rotacji pracowników tego departamentu w badanym okresie. Ponadto następowały zmiany kadrowe na stanowisku kierującego zespołem kontroli. Procedury powinny zawierać w szczególności listę komórek organizacyjnych biorących udział w procesie planowania kontroli wraz z zakresem wykonywanych czynności, określone kryteria przesądzające o uwzględnieniu podmiotu w planie kontroli i wymóg przeprowadzenia analizy ryzyka w zakresie planowania i doboru podmiotów do kontroli. Wymóg dokumentowania procesu planowania inspekcji i archiwizowania uzasadnienia wyboru poszczególnych podmiotów ma także znaczenie z punktu widzenia zapobiegania występowaniu sytuacji korupcjogennych - wskazuje NIK.

W Zespole Kontroli departamentu funduszy ostatecznie zwiększono zatrudnienie do 12 osób (stan na listopad 2020 r.) tj. o cztery osoby więcej w porównaniu do stanu na koniec 2017 r. NIK zwraca jednak uwagę, że w latach 2017–2019 nastąpiła także duża rotacja pracowników, tj. pracę w komórce kontroli zakończyło sześć osób, tj. 2/3 średniego stanu zatrudnienia w okresie objętym kontrolą. Zdaniem NIK, tak znaczna rotacja kadry specjalistycznej stanowiła czynnik utrudniający sprawowanie skutecznego nadzoru.

- Wskazane jest dokonanie przez Urząd diagnozy tego zjawiska i podjęcia działań przeciwdziałających odpływowi wykwalifikowanych pracowników - czytamy w raporcie NIK.

Była kontrola, są też wnioski

W UKNF dostrzeżono słabość systemową i w 2019 r., w ramach realizacji wzmocnienia nadzoru nad rynkiem kapitałowym, rozpoczęto zaplanowane na 3 lata prace nad systemem raportowania ESEF7 i nowym środowiskiem ESPI. Regulacje wewnętrzne dotyczące sposobu postępowania w zakresie weryfikacji danych sprawozdawczych TFI oraz sprawowania kontroli na ich działalnością zostały natomiast wdrożone dopiero w połowie 2020 r.  NIK oceniła ten krok pozytywnie, ale wskazała, że we wprowadzonej "Instrukcji przygotowania metryczki TFI" Urząd nie uwzględnił możliwości zawarcia informacji o stwierdzonych nieprawidłowościach w nadzorowanych podmiotach. Druga instrukcja koncentruje się z kolei na kontroli dostarczanych przez fundusze sprawozdań kwartalnych, nie odnosi się natomiast do zawiadomień o nieprawidłowościach, które przekazywane są przez depozytariuszy.

- Wskazane byłoby uzupełnienie tej instrukcji o zawiadomienia od depozytariuszy dotyczące stwierdzenia, że fundusz działa z naruszeniem prawa, statutu funduszu, lub nienależycie uwzględnia interes uczestników funduszu - stwierdza NIK.

To nie są jedyne wnioski pokontrolne. NIK zaleciła KNF modyfikację systemów sprawozdawczych, wprowadzenie procedur planowania kontroli, rozszerzenie zakresu informacji prezentowanych w cyklicznych dokumentach UKNF dotyczących TFI, prezentowanie w cyklicznych dla KNF opisu najważniejszych stwierdzonych nieprawidłowości oraz uzupełnienie wprowadzonej w 2020 r. instrukcji dotyczącej kontroli funduszy.

- NIK sformułowała też dwa wnioski de lege ferenda do ministra właściwego w sprawach instytucji finansowych, we współpracy z UKNF. Pierwszy dotyczy rozszerzenia w przepisach prawa katalogu nieprawidłowości, w przypadku których dopuszczalne jest objęcie sankcjami osób bezpośrednio odpowiedzialnych za ich powstanie.  W drugim NIK proponuje liberalizację przepisów dotyczących ochrony tajemnic zawodowych KNF/UKNF w celu ułatwienia poszkodowanym inwestorom dochodzenia roszczeń przed sądami powszechnymi - czytamy w raporcie.

- Najwyższa Izba Kontroli oceniła pozytywnie podjęcie przez Urząd prac nad systemowym wzmocnieniem nadzoru, między innymi poprzez wprowadzenie dodatkowej sprawozdawczości dla podmiotów nadzorowanych i cyklicznej sprawozdawczości zarządczej, udoskonalenie procesu raportowania oraz poprawę funkcjonalności wykorzystywanych systemów informatycznych. W opinii NIK prace te powinny być sfinalizowane w celu podniesienia skuteczności nadzoru, przy uwzględnieniu zmieniającego się otoczenia prawnego - czytamy dalej.

Pokłosie GetBacku

Kontrola NIK w KNF to pokłosie innej kontroli, w której NIK badała działalność organów i instytucji państwowych oraz podmiotów organizujących rynek finansowy wobec spółki GetBack oraz podmiotów oferujących jej papiery wartościowe i ją audytujących. Stwierdzono wówczas, że instytucje państwowe nie zapewniły skutecznej ochrony nieprofesjonalnych uczestników rynku finansowego przed niezgodną z prawem działalnością windykatora.

- UKNF przez pierwsze pięć lat działalności GetBacku nie przeprowadził w firmie ani jednej kontroli. Nie zidentyfikował także sygnałów wskazujących na nieprawidłowości na podstawie informacji udostępnianych przez spółkę, jej audytorów i inne podmioty z nią współpracujące. NIK podjęła obecną kontrolę kierując się też informacjami mediów o przypadkach nieuczciwej działalności podmiotów na rynku funduszy inwestycyjnych. Kontrole podejmowane przez UKNF ujawniły szereg nieprawidłowości, których nie zidentyfikowano wcześniej w wyniku nadzoru analitycznego, w tym niewywiązywanie się z obowiązków związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa obrotu i działania w interesie członków funduszu - czytamy w raporcie NIK.

Na koniec 2020 r. na polskim rynku funkcjonowało 56 towarzystw funduszy inwestycyjnych i 737 funduszy inwestycyjnych. W likwidacji było 145 funduszy. Kontrola Komisji Nadzoru Finansowego objęła okres od 2017 r. do 2020 r.

Pełny raport NIK dostępny jest tu.

Zapisz się na Newsletter

Bądźmy w kontakcie! Prosto na Twojego maila będziemy wysyłać skrót najważniejszych informacji ze świata finansów, powiadomienia o nowościach rynkowych, najnowsze oceny i raporty oraz codzienne notowania wybranych przez Ciebie funduszy inwestycyjnych.

Zapisz się

Reklama